Từ mùa thu Tim bỗng hóa mặt trời, đất nước Việt Nam sang trang. Một trang mới, diễn đạt chính xác hơn là dân tộc Việt Nam sau gần 1 thế kỷ bị thực dân Pháp cai trị hà khắc đã bước vào kỷ nguyên độc lập tự do. Cũng từ mùa thu mới ấy, văn học Việt Nam nói chung và thơ ca nói riêng chính danh có một nguồn mạch mới, dạt dào và trong sáng như Xuân Diệu từng thổ lộ: Có một suối thơ chảy từ gần gũi/Ra xa xôi và lại đến gần quanh/Một suối thơ lá ngọt với hoa lành/Nói trong xóm và giỡn cười giữa phố.

 

Trước khi cơn bão táp cách mạng vĩ đại nổ ra, Bắc Trung Nam khắp ba miền/Toàn dân khởi nghĩa chính quyền về tay (thơ Tố Hữu), nhân dân ta phải chịu một trận đói kinh hoàng làm tan tác, xơ xác bao làng quê. Từ nỗi nhục mất nước bị thực dân, phong kiến bóc lột thậm tệ, tột đỉnh sự bần cùng hóa, nhân dân ta đứng lên làm cách mạng dưới ngọn cờ của Đảng. Cái gì đến sẽ đến, đúng như dự báo của nhà thơ Tố Hữu từ mùa xuân năm 1945: Hỡi người bạn! Vui lên đi! Ất Dậu/Sẽ là năm khởi nghĩa, năm thành công/Trời hôm nay dẫu xám ngắt màu đông/Ai cản được mùa xuân xanh tươi sáng/Ai cản được những đoàn chim quyết thắng/Sắp về đây thắm nắng xuân hồng.

 

Và tháng Tám năm ấy, cả dân tộc vỡ òa, chói lọi niềm vui bất tuyệt, bên dòng sông Hương giữa kinh thành Huế, Tố Hữu hồn nhiên sung sướng reo lên: Có con chim nào trong tóc nhảy nhót hót chơi/Ha! Nó hót cái gì vui vui nghe thiệt ngộ/Gió gió ơi! Hãy làm giông làm tố/Cuốn tung lên cờ đỏ máu thơm tươi/Vàng vàng bay, đẹp quá sao sao ơi… (Huế tháng Tám). Những hình ảnh, những âm điệu mạnh mẽ cho ta hình dung về cuộc đổi thay lịch sử thần kỳ của dân tộc, từ đêm tối bước ra ánh sáng. Sự dồn nén đo bằng thế kỷ của hàng chục triệu người, của cả dân tộc lầm than trong xiềng xích thực dân khi được giải phóng đã bung vỡ hết mức. Khi nhìn nhận hiện thực và nghệ thuật, thơ ấy phải được đặt trong bối cảnh bước ngoặt lịch sử ấy mới công bằng. Ngày 26/8/1945, cũng Tố Hữu, lần đầu tiên phác họa hình ảnh Hồ Chí Minh bằng thơ. Hình ảnh lãnh tụ gắn với hào khí cuộc Tổng khởi nghĩa vĩ đại; một cơn sóng thần do những người cùng khổ tạo nên: Hồ Chí Minh/Hỡi ngọn đuốc thiêng liêng/Trên đầu ta ngọn cờ dân tộc/Trăm thế kỷ trong tên Người: Ái Quốc/Bạn muôn đời của thế giới đau thương/Chúng tôi đây/Lớp con cháu trên đường/Gươm tuốt vỏ, súng cầm tay, xốc tới/Ngọn cờ đỏ sao vàng bay phấp phới/Nước non hồng vang dội Tiến quân ca (Hồ Chí Minh).

 

Không khí mùa thu cách mạng còn trở lại nhiều lần trong thơ Tố Hữu. Chất men say thi sĩ nhận được từ những năm tháng không quên đó dường như không hề phai nhạt trong ông. Trong bài thơ dài “Theo chân Bác” (viết năm 1970) niềm tự hào về mùa thu cách mạng, về Bác Hồ vẫn tràn ngập thơ Tố Hữu: Tổng khởi nghĩa! Lệnh truyền đêm trước/Sáng quân ra giải phóng Thái Nguyên/Hà Nội, Huế, Sài Gòn, cả nước/Đứng lên ta giành hết chính quyền/Việt Nam, ta lại gọi tên mình/Hạnh phúc nào hơn được tái sinh/Mát dạ ông cha nghìn thuở trước/Cho đời hai tiếng mới quang vinh!/Hôm nay sáng mùng hai tháng chín/Thủ đô hoa, vàng nắng Ba Đình/Muôn triệu tim chờ …chim cũng nín/Bỗng vang lên tiếng hát ân tình/Hồ Chí Minh! Hồ Chí Minh!

 

Nhắc đến những thi phẩm sinh cùng mùa thu cách mạng, chúng ta không thể quên “Ngọn Quốc kỳ” dài 203 câu đầy khí chất hào sảng của Xuân Diệu. Khí chất ấy là do cuộc Cách mạng tháng Tám mang lại, truyền vào “ông hoàng thơ tình Việt Nam” những cảm xúc hết sức mạnh mẽ và vô cùng mãnh liệt. Lá cờ đỏ sao vàng là hình ảnh nước Việt Nam mới, là ánh sáng của non sông trong kỷ nguyên độc lập, tự do, là khát vọng ấm no hạnh phúc của triệu triệu người cùng khổ. Vì thế, mới phấp phới, mới tưng bừng, mới lồng lộng làm sao: Gió bay đi, mà nhạc cũng bay theo/Đưa tin mới khắp trên trời nước Việt/Hoa cỏ đón, mà núi sông cũng biết/Cờ Việt Nam oanh liệt gió mừng bay… Xuân Diệu có những câu mang tính khái quát cao và sự so sánh độc đáo: Nước cũ bốn nghìn năm/Theo cờ mới trẻ như hai mươi tuổi…

 

Cách mạng đã mang đến cho nhà thơ cách nhìn mới về Tổ quốc, nhân dân qua cuộc Tổng khởi nghĩa Cách mạng tháng Tám và sự kiện khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Rõ ràng, đó là cuộc vùng lên của những người cùng khổ được Đảng và Bác Hồ giác ngộ: Cuộc khởi nghĩa phá tan đời nô bộc/Lần đầu tiên theo cờ đỏ sao vàng… Niềm hân hoan khi đất nước được độc lập, nhân dân được tự do tràn ngập bài thơ dài, ghi dấu bước thay đổi trong ý thức sáng tạo nghệ thuật của một nhà thơ lãng mạn; cái riêng hòa vào cái chung rộng lớn, cái tôi quyện nhập vào cái ta đông đảo.

 

Từ Cách mạng tháng Tám, một đội ngũ văn nghệ sĩ trong đó có nhiều nhà thơ đi theo Đảng, gắn bó máu thịt với Tổ quốc, với nhân dân trong các cuộc kháng chiến chống giặc ngoại xâm, xây dựng và bảo vệ đất nước. Chế Lan Viên từng viết: Con gặp lại nhân dân như nai về suối cũ/Cỏ đón giêng hai, chim én gặp mùa/Như đứa trẻ thơ đói lòng gặp sữa/Chiếc nôi ngừng bỗng gặp cánh tay đưa… Đất nước của nhân dân hiện lên tươi mới trong thơ Nguyễn Đình Thi: Mùa thu nay khác rồi/Tôi đứng vui nghe giữa núi đồi/Gió thổi rừng tre phấp phới/Trời thu thay áo mới/Trong biếc nói cười thiết tha… Không ít bài thơ viết về đất nước, nhân dân, bộ đội, Đảng và Bác Hồ được công chúng yêu thích, như: “Bên kia sông Đuống” của Hoàng Cầm; “Tây Tiến” của Quang Dũng; “Đồng chí” của Chính Hữu; “Nhớ” của Hồng Nguyên; “Tình sông núi” của Trần Mai Ninh; “Nhớ Bắc” của Huỳnh Văn Nghệ; “Đèo Cả” của Hữu Loan; “Việt Bắc” của Tố Hữu; “Đêm nay Bác không ngủ” của Minh Huệ; “Thăm lúa” của Trần Hữu Thung; “Đất nước” của Nguyễn Đình Thi…

 

Từ mùa thu Cách mạng tháng Tám, có một suối thơ mới mẻ trong mát chảy ra gần gũi vô cùng với chiến sĩ và nhân dân. Suối thơ ấy nhập vào sông thơ của cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước với đội ngũ đông đảo hơn và cũng có những tác phẩm xuất sắc nằm lòng bạn đọc. Không dừng lại ở đây, dòng chảy thi ca lấy cảm hứng đất nước, nhân dân làm chủ đạo vẫn tiếp tục chuyển động trong công cuộc dựng xây và bảo vệ Tổ quốc hôm nay. Trong nền văn học Việt Nam đa diện, đa dạng hiện thời vẫn còn đó dòng thơ khởi nguồn từ mùa thu Tim bỗng hóa mặt trời…