Nằm ở hạ nguồn sông Gianh, làng Tiên Lương thuộc xã Liên Trường (Quảng Trạch) trải dài theo Quốc lộ 12A, cách trung tâm TX. Ba Đồn chừng 8km về hướng Tây. Mặt làng hướng ra sông Gianh về phía Nam với những chân ruộng và gò đất mấp mô. Sau lưng làng là những dãy đồi bát úp cây cối um tùm, rậm rạp, tiện cho việc giấu quân và bố trí lực lượng… Đi qua làng Tiên Lương lúc bấy giờ là đường độc đạo, một bên là ruộng lúa, một bên là đồi núi, vì vậy, rất thuận lợi cho ta khi tiến công và khi rút lui khỏi trận địa. Ngược lại, đối với kẻ địch, khi đi qua làng, lực lượng bị bộc lộ hoàn toàn trước trận địa mai phục của ta...

 

Với âm mưu mở rộng vùng chiếm đóng làm bàn đạp tiến công Hà Tĩnh, cầu nối giữa hậu phương chiến lược Thanh-Nghệ-Tĩnh với chiến trường Bình-Trị-Thiên, địch mở rộng những cuộc hành quân càn quét lớn ở Bắc Quảng Bình. Ngày 10/8/1948, địch sử dụng 1 trung đội ngụy quân, 1 tiểu đội Âu-Phi, 7 xe cơ giới do một thiếu tá chỉ huy tiến vào Tiên Lương.

Nắm được ý đồ của chúng, Tiểu đoàn 274 quyết định sử dụng đại đội 2, có sự phối hợp chiến đấu của đại đội 5 bộ đội địa phương Quảng Trạch(cũ) và 2 tiểu đội của Tiểu đoàn 400 (Trung đoàn 103 Hà Tĩnh) quyết tâm mở trận phục kích địch.

Sau khi hiệp đồng chặt chẽ với các lực lượng, đơn vị quyết định tổ chức chiến đấu với các bộ phận chủ yếu, gồm: Lực lượng trinh sát nắm địch, lực lượng bố trí trận địa và sử dụng vật cản, lực lượng xung kích, lực lượng chặn đầu, lực lượng khóa đuôi...

7 giờ sáng ngày 10/8, quân Pháp đi trên 6 xe Jeep xuất phát từ Ba Đồn đến Tiên Lương. Sau khi kinh lý xong, đoàn xe trở về. Nhận được tin báo từ bộ phận trinh sát, quân ta hạ lệnh cho bộ phận địa lôi điểm hỏa, 4 quả địa lôi đồng loạt nổ tung làm chiếc xe Jeep đi đầu bị hỏng, cả đoàn xe ùn lại và lọt vào trận địa mai phục của ta.

Các chiến sĩ ta từ trên đồi cao, từ các lùm cây, mô đất bắn xối xả vào đội hình địch và ào ạt xung phong chia cắt đội hình địch, khép chặt vòng vây không cho địch chạy thoát. Sau 1 giờ giằng co chiến đấu theo đội hình đã được bố trí chặt chẽ, ta đã làm chủ trận đánh, tiêu diệt tại chỗ 14 giặc Pháp và bắt được nhiều tù binh, trong đó có 1 trung sĩ Pháp, thu 1 máy vô tuyến điện, phá hỏng 6 xe quân sự. 3 tên cầm đầu ngụy quyền địa phương bị thương nặng, chết tại bệnh viện.

Đây là trận phục kích có quy mô tác chiến tập trung giữa ban ngày; cũng là trận đánh đầu tiên ta tiêu diệt được bọn đầu sỏ ngụy quyền cấp tỉnh, bắt được tù binh Pháp. Thắng lợi của trận đánh đã gây tâm lý dao động đối với hệ thống ngụy quân, ngụy quyền các cấp trong tỉnh và tạo dựng được lòng tin của quân dân vào thắng lợi của cách mạng, tạo đà cho việc xây dựng cơ sở, phát triển lực lượng kháng chiến. Đặc biệt, thắng lợi Tiên Lương đã góp phần chặn đứng âm mưu của địch là chiếm Bắc Quảng Bình làm bàn đạp tiến công Hà Tĩnh và các tỉnh Bắc Liên khu 4.

 

Hơn 70 năm trôi qua nhưng những bài học lịch sử về trận phục kích Tiên Lương vẫn còn nguyên giá trị. Đây chính là nguồn tư liệu quý để các địa phương, đơn vị lực lượng vũ trang tỉnh nghiên cứu, tổng kết chiến thuật, vận dụng vào công tác huấn luyện và giáo dục truyền thống các thế hệ cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang nói riêng, cho mọi tầng lớp nhân dân, nhất là thế hệ trẻ nói chung.

 

 

* Theo “Lịch sử lực lượng vũ trang nhân dân tỉnh Quảng Bình 1945-1975” và “Những trận đánh tiêu biểu của LLVTND tỉnh Quảng Bình 1945-1975, Tập 1”.