Chùa Cảnh Tiên được xây dựng vào thế kỷ XVII, hiện tọa lạc tại thôn Dinh Mười, xã Gia Ninh (Quảng Ninh). Ngôi chùa do Chiêu Vũ hầu Nguyễn Hữu Dật (1603-1681), một vị tướng có công lớn trong việc bảo vệ lãnh thổ Đàng Trong xây dựng. Sau những năm tháng chinh chiến, chứng kiến bao cảnh tang thương, ông đã lập đàn chay siêu độ cho các chiến sĩ tử trận ngay bên bờ sông Gianh; đồng thời phát tâm dựng một ngôi chùa thờ Phật, cầu siêu cho các anh linh, làm nơi nương tựa tâm linh cho quân và dân trong vùng. Đó chính là chùa Cảnh Tiên nằm dưới chân động cát Đại Trường Sa thuộc ấp Tráng Tiệp (đất nguyên thổ của Võ Xá).

 

Mùa thu năm Tân Dậu 1681, Chiêu Vũ hầu Nguyễn Hữu Dật qua đời, hưởng thọ 78 tuổi. Chúa Nguyễn vô cùng thương tiếc đã truy tặng ông tước Chiêu Quận công, thụy là Cần Tiết. Nhân dân phủ Quảng Bình thương nhớ, cảm phục đức độ của ông đã lập đền thờ tưởng niệm ở xóm Bến, Vạn Xuân, gọi là đền Tĩnh Quốc công.

Ngôi chùa sau đó được giao cho con trai của ông là Nguyễn Hữu Hào chăm sóc. Đến năm 1713, Thiện Chánh hầu Nguyễn Hữu Thuyên, con trai trưởng của Nguyễn Hữu Hào được chúa Nguyễn Phúc Chu cử làm Chưởng cơ Chánh dinh Đạo Lưu đồn và tiếp tục sự nghiệp trông nom ngôi chùa. Ông cho tu bổ kiến trúc ngôi chùa Cảnh Tiên lại khá khang trang và được chúa Nguyễn Phúc Chu ban sắc hiệu 敕賜境僊寺 “Sắc tứ Cảnh Tiên tự”. Từ đó, ngôi chùa được bà con phật tử Quảng Bình siêng năng lui tới, sớm hôm hương khói, chăm lo công việc trùng tu, giữ gìn, trở thành điểm tựa tâm linh của nhân dân trong vùng.

 

Năm 1717, đất nước xảy ra cuộc biến loạn lớn, quân Trịnh vượt sông Gianh tiến đánh kinh thành Phú Xuân, chúa Nguyễn vào Nam lánh nạn, dinh trấn của chúa Nguyễn trên đất Quảng Bình bị xóa bỏ, chùa Cảnh Tiên vì đó mà trở thành hoang phế, vắng vẻ.

 

Loạn lạc qua đi, giang sơn thống nhất, vào năm Minh Mạng thứ 2 (1821), trên đường đi kinh lý Bắc Hà, vua Minh Mạng đã lưu ý đến hiện trạng di tích này và đến năm Minh Mạng thứ 8 (1827) triều đình lên kế hoạch phục dựng lại chùa Cảnh Tiên. Đến năm Thiệu Trị thứ 2 (1842), vua Thiệu Trị ban cho ngôi chùa 100 quan tiền để tu bổ. Đến năm Tự Đức thứ 18 (1865), nhà vua tiếp tục ban cho 100 lạng bạc để trùng tu, từ đó chùa Cảnh Tiên còn có tên là chùa Vua.

 

Theo các cụ cao niên tại địa phương, chùa Cảnh Tiên có 7 tấm bia đá ghi chép về lịch sử và công đức xây dựng, trùng tu chùa qua các thời kỳ. Dù bị tàn phá qua chiến tranh và phong hóa bởi thời gian nhưng dấu tích còn sót lại của ngôi chùa vẫn còn nguyên giá trị lịch sử, văn hóa, là nguồn sử liệu trực tiếp phản ánh truyền thống tâm linh của ông cha ta trong quá trình bảo vệ và xây dựng quê hương, đất nước.

 

Để tôn vinh những giá trị lịch sử văn hóa của chùa Cảnh Tiên, UBND tỉnh Quảng Bình đã ban hành quyết định xếp hạng di tích lịch sử chùa Cảnh Tiên là di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh.

 

 

Đến với chùa Cảnh Tiên hôm nay, bước chân qua cổng chùa, nhìn ngắm những sắc phong, câu đối, nghe tiếng chuông ngân vang trong làn gió xuân, chúng ta cảm nhận rõ hơn sự trường tồn của thời gian và sức mạnh của niềm tin. Như nghe đâu đây vang vọng lời nhắn gửi về trách nhiệm giữ gìn, bảo tồn và phát huy những giá trị lịch sử cao quý, lan tỏa những điều tốt đẹp, an lành trong cuộc sống.

 

Theo đại đức Thích Quảng Phú, mỗi viên gạch, mỗi tán cây cổ thụ như cây gạo hàng trăm năm tuổi đứng uy nghi trong khuôn viên chùa đều mang trong mình câu chuyện của cha ông, của những người đã dày công xây dựng và bảo vệ nơi đây. Nên khi phục dựng chùa, thượng tọa Thích Đạt Đức-trụ trì chùa Cảnh Tiên cùng Ban quản lý chùa đã chọn lựa phục dựng chùa Cảnh Tiên theo phong cách cổ kính, lưu giữ nét xưa để làm cầu nối giữa quá khứ và hiện tại. Để khi bước chân vào chùa, các thế hệ sau này, nhất là người trẻ có cơ hội nhìn lại lịch sử, bản sắc dân tộc, tìm hiểu về đạo lý nhà Phật và ý nghĩa của nếp sống thiện lành.

 

Theo một vài tư liệu của địa phương mô tả:“Chùa Cảnh Tiên có 3 gian, mặt hướng Nam, xung quanh cây cối um tùm, có dãy mù u chắn ngang đường thiên lý”. Mỗi một lần trùng tu chùa đều được ghi chép đầy đủ trên các tấm bia đá. Và cũng thật hữu duyên, ngôi chùa được phục dựng lại hiện nay là nhà gỗ kiểu Huế có 3 gian theo lối kiến trúc cổ kính xưa, sơn phủ màu đen bóng, tường gạch mộc mạc thô sơ, mái ngói âm dương. Các họa tiết, hoa văn được các đội thợ lành nghề của cố đô Huế chạm trổ đặc sắc bằng tay từ cột, kèo, xuyên, trến, đòn tay, rui, mèn. Vì thế khi bước chân vào chùa, chúng ta không chỉ được chiêm bái những giá trị Phật pháp mà còn được tiếp cận công trình kiến trúc xa xưa với bản sắc văn hóa độc đáo, tận hưởng không gian tâm linh an lạc và thêm trân trọng những giá trị truyền thống, cội nguồn của cha ông, dân tộc.

 

Hiện, chùa đang hoàn thiện dần các hạng mục còn lại nhưng hoạt động Phật pháp nơi đây đã phát triển ổn định.

 

Hy vọng sau khi hoàn thiện việc phục hồi lại ngôi chùa cổ, vốn di sản vô giá mà các thế hệ tiền nhân đã dày công xây dựng, chùa Cảnh Tiên, Quảng Bình sẽ trở thành điểm sáng tiếp nối truyền thống yêu nước, yêu đạo, là nơi để người dân tìm về học hỏi giáo lý, phát huy bản sắc giá trị văn hóa, giá trị lịch sử truyền thống lâu đời của quê hương, đất nước.