(QBĐT) - Qua nghiên cứu Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992, chúng tôi nhận thấy nội dung Dự thảo lần này có nhiều tiến bộ, quy định đầy đủ, toàn diện hơn, nhiều điều khoản đã được sửa đổi phù hợp với công cuộc đổi mới đất nước ta hiện nay.
Nội dung của Dự thảo đã cụ thể hóa các quan điểm của Đảng trong Cương lĩnh xây dựng đất nước và văn kiện Đại hội Đảng khóa XI. Đặc biệt Điều 4 của Dự thảo Hiến pháp sửa đổi nói rõ hơn vị trí, vai trò, trách nhiệm, quyền hạn lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, được rất nhiều người đón nhận và đồng tình cao. Tuy nhiên cũng còn một số điều khoản cần được góp ý để sửa đổi cho hoàn thiện hơn.
Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992, khoản 2 điều 116 (sửa đổi điều 123) ghi: “UBND là cơ quan chấp hành của HĐND, cơ quan hành chính Nhà nước ở địa phương. Chủ tịch UBND chịu trách nhiệm tập thể về hoạt động của UBND và chịu trách nhiệm cá nhân về việc thực hiện nhiệm vụ được giao trước HĐND và cơ quan hành chính Nhà nước cấp trên”.
Trong khi đó điều 123 Hiến pháp 1992 đã quy định: “UBND do HĐND bầu là cơ quan chấp hành của HĐND, cơ quan hành chính Nhà nước ở địa phương, chịu trách nhiệm chấp hành Hiến pháp, Luật, các văn bản của các cơ quan Nhà nước cấp trên và nghị quyết của HĐND”. Như vậy theo như Dự thảo Hiến pháp sửa đổi thì không nói rõ UBND do HĐND bầu hay do bổ nhiệm? Đây là một nội dung chưa rõ ràng. Theo chúng tôi đây là một nội dung quan trọng cần được khẳng định nhất quán trong Hiến pháp. Về vấn đề này quan điểm của chúng tôi là giữ nguyên như điều 123 của Hiến pháp năm 1992. Đặc biệt là câu: “UBND do HĐND bầu.” Với những lý do như sau:
Thứ nhất, Nhà nước ta là Nhà nước thống nhất, đơn nhất, không phải là Nhà nước liên bang không phân chia thành Nhà nước Trung ương và Nhà nước điạ phương. Chính quyền địa phương tổ chức theo nguyên tắc dưới sự quản lý và lãnh đạo thống nhất của Nhà nước và phục tùng tuyệt đối chính quyền Trung ương. Nhà nước ta là Nhà nước dân chủ, HĐND là cơ quan quyền lực đại diện cho ý chí nguyện vọng của nhân dân, do nhân dân bầu ra, thiết chế HĐND là thiết chế dân chủ đại diện, nên UBND cần phải do HĐND bầu ra. Giữ nguyên như vậy là để cho hệ thống hành chính Nhà nước vừa được tổ chức thành một hệ thống thứ bậc hành chính thống nhất và thông suốt từ Trung ương đến địa phương, vừa gắn bó với nhân dân, ở Trung ương có Quốc hội, cơ quan quyền lực Nhà nước cao nhất, thì ở địa phương có HĐND, cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương. Giữ nguyên như vậy còn có ý nghĩa vừa phát huy được tính dân chủ của cơ cấu tổ chức và họat động của chính quyền địa phương, vừa tăng cường quyền lực cho HĐND, tăng cường tính thống nhất trong bộ máy Nhà nước ta.
Thứ hai, Cũng có ý kiến cho rằng Hiến pháp năm 1992 không quy định có hay không có HĐND và UBND ở các cấp mà để cho Luật quy định. Theo chúng tôi, hiểu như vậy là chưa đầy đủ, vì Điều 123 của Hiến pháp 1992 đã nói rõ “UBND do HĐND bầu”, nói như vậy là ở cả 3 cấp chính quyền từ cấp tỉnh đến cấp xã đều có HĐND. Cấp nào có HĐND thì cấp đó có UBND và ngược lại. Mặt khác chúng ta biết rằng từ Hiến pháp 1980 đến Hiến pháp 1992 đều quy định nước ta có 3 cấp hành chính đó là tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương (HP 1980 lập thêm đơn vị hành chính đặc khu – tương đương tỉnh); huyện, quận, thành phố thuộc tỉnh và thị xã; xã phường, thị trấn. Tất cả các đơn vị hành chính nói trên đều đã thành lập Hội đồng nhân dân và Ủy ban nhân dân.
Xét về tính chất HĐND và UBND, Dự thảo sửa đổi Hiến pháp 1992, cũng giống như Hiến pháp năm 1992 đều quy định rõ tính đại diện của HĐND: “HĐND là cơ quan quyền lực Nhà nước ở địa phương, đại diện cho ý chí, nguyện vọng và quyền làm chủ của nhân dân, do nhân dân địa phương bầu ra, chịu trách nhiệm trước nhân dân địa phương và cơ quan Nhà nước cấp trên”. Còn “UBND là cơ quan chấp hành của HĐND, là cơ quan hành chính Nhà nước ở địa phương”. Như vậy ở địa phương HĐND là cơ quan quyền lực Nhà nước, nhưng quyền lực đó không phải là quyền lực của địa phương mà nó là quyền lực của nhân dân địa phương; nghĩa là HĐND vừa làm việc theo địa phương, vừa là một bộ phận quyền lực thống nhất của Nhà nước. Luật tổ chức HĐND và UBND năm 2003 đã nói rõ tính quyền lực của HĐND được biểu hiện dưới 2 chức năng chính: Chức năng quyết định và chức năng giám sát. Hai chức năng này làm cho HĐND trở thành một cơ quan Nhà nước quan trọng bảo đảm quyền làm chủ của nhân dân lao động ở các địa phương.
Mặt khác tất cả quyền lực Nhà nước đều thuộc về nhân dân, đều được ghi nhận trong tất cả các Hiến pháp nước ta. Cho nên nếu không nói UBND do HĐND bầu ra là một sự thiếu nhất quán không phù hợp với việc xây dựng Nhà nước Pháp quyền của dân, do dân, vì dân.
Thứ ba, khi nói đến chức năng, nhiệm vụ quyền hạn của chính quyền địa phương, trước hết là nói đến HĐND, như ý 1 của Điều 116 sửa đổi: “Căn cứ vào Hiến pháp, luật, văn bản của cơ quan Nhà nước cấp trên, HĐND quyết định các biện pháp bảo đảm thi hành Hiến pháp và pháp luật ở địa phương, các vấn đề quan trọng của địa phương và giám sát các hoạt động của các cơ quan Nhà nước tại địa phương”. Cho nên không thể cấp này có HĐND thì bầu ra UBND, cấp khác không có HĐND thì UBND lại bổ nhiệm. Trong thực tế hoạt động HĐND cấp này hay cấp khác vẫn còn có nơi còn mang tính hình thức, còn có những mặt yếu nhưng không vì thế mà bỏ HĐND cấp này hay cấp khác, mà theo chúng tôi nếu yếu ở khâu nào, hình thức ở khâu nào phải tìm cho ra nguyên nhân để khắc phục. Vì HĐND là một thiết chế dân chủ đại diện cho ý chí nguyện vọng của nhân dân địa phương.
Thứ tư, Nếu giữ nguyên như Dự thảo Hiến pháp sửa đổi, Luật Tổ chức HĐND và UBND sẽ quy định không có HĐND ở cấp này hay cấp khác và UBND một số cấp do HĐND bầu, một số cấp do cấp trên bổ nhiệm. Thực tiễn trong tình hình hiện nay nếu để UBND do cấp trên bổ nhiệm dễ gây ra tiêu cực, chạy chức, chạy quyền, mà nên để cho HĐND bầu, bảo đảm dân chủ hơn. Mặt khác, vừa qua Quốc hội đã có chủ trương tổ chức cho Quốc Hội và HĐND hàng năm bỏ phiếu tín nhiệm một số chức danh do Quốc hội và HĐND bầu, đây là một chủ trương đúng đắn được dư luận đồng tình cao, càng thể hiện tính dân chủ đại diện trong hoạt động của Quốc hội và HĐND các cấp. Vậy nếu UBND bổ nhiệm thì cơ quan nào sẽ bỏ phiếu tín nhiệm những người được bổ nhiệm đây? Trong tương lai để bảo đảm xây dựng bộ máy Nhà nước trong sạch, lành mạnh, thực sự của dân, do dân, vì dân, thì có lẽ người đứng đầu của UBND không chỉ HĐND bầu như hiện nay mà còn có thể đưa ra toàn dân bầu.
Bởi vậy UBND do HĐND bầu là nội dung quan trọng cần được xem xét để thể hiện nhất quán trong Dự thảo Hiến pháp sửa đổi.
Hồ Duy Thiện