(QBĐT) - Bước vào đông xuân 1953-1954, trên chiến trường Bình Trị Thiên, các đơn vị chủ lực được lệnh chuyển ra vùng tự do huấn luyện, thành lập đại đoàn. Lực lượng tác chiến tại chỗ chủ yếu là bộ đội địa phương và dân quân du kích.

Để chuẩn bị cùng với cả nước tiến hành cuộc tiến công chiến lược đông-xuân 1953-1954, thực hiện nhiệm vụ: “Đẩy mạnh chiến tranh du kích ở chiến trường Bình Trị Thiên, tiêu hao, tiêu diệt và kìm chân địch, phối hợp với chiến trường chính” do Trung ương Đảng và Bộ Tổng Tư lệnh giao, các địa phương trong tỉnh đã liên tiếp tổ chức nhiều trận đánh bao vây, tiến công địch. Trong đó, tiêu biểu hơn cả là các trận đánh lớn của du kích xã Hưng Đạo, huyện Lệ Thủy.

Trong Chiến dịch Đông-Xuân 1953-1954, ngoài việc chống địch càn quét, bao vây đồn bốt, du kích xã Hưng Đạo đã đánh hàng chục trận phục kích, diệt nhiều tên địch, làm tê liệt việc vận chuyển tiếp tế của địch. Tiêu biểu là hai trận phục kích địch trên quốc lộ 1 vào ngày 24-12-1953 và trận phục kích diệt xe tăng địch ở cầu Ông Bạc vào tháng 4 năm 1954.

... Bị thua đau ở đồn Sen Hạ (đóng trên địa bàn xã Hưng Đạo), quân địch rất cay cú. Phán đoán địch sẽ mở cuộc càn quét để trả đũa, Chi ủy và Xã đội xã Hưng Đạo quyết định tổ chức trận địa mai phục đánh địch ngay trên quốc lộ 1. Để chuẩn bị cho trận đánh, trên đoạn đường quốc lộ 1 từ Phù Chánh đến Sen Hạ thuộc địa phận xã, du  kích đã chôn 89 bàn chông, 7 quả mìn. Ngày 24 tháng 12, một đoàn xe địch khoảng 80 chiếc chở một tiểu đoàn lính Lê dương và một đại đội Com-măng-đô từ Đồng Hới đi vào.

Đến Hòa Luật Nam, địch cho một toán bộ binh đi trước dò đường. Vào đến Phù Chánh, toán bộ binh dẫn đường dẫm phải mìn tự động, chúng bỏ chạy tán loạn. 8 tên bị sập hầm chông, phải mang cả bàn chông lên xe. Địch vẫn tiếp tục hành quân, khi đoàn xe địch lọt vào vị trí phục kích ở Dốc Sỏi, du kích Hưng Đạo giật mìn phá hủy 1 xe; quân ta đồng loạt xung phong giết chết 10 tên. Vào đến Sen Hạ, địch lại bị du kích chặn đánh, giật 2 quả mìn, tiêu diệt được 4 tên, 2 tên bị thương. Tổng cộng du kích Hưng Đạo tiêu diệt được 14 tên địch, bắn bị thương 15 tên, phá hủy 1 xe, thu được một số súng đạn, phá tan được kế hoạch càn quét của địch.

Cầu Ông Bạc nằm trên đường số 1, cách đồn Sen Nam đóng ở xã Hưng Đạo gần 2km. Dựa vào địa hình có lợi, du kích Hưng Đạo thường phục kích để chặn đánh các đoàn xe tiếp tế của địch. Bị đánh nhiều lần, địch phải cho xe tăng đi hộ tống các đoàn xe vận tải. Ban chỉ huy thôn đội đã triệu tập các đồng chí du kích đã từng tham gia hầu hết các trận đánh của xã tổ chức họp và nghiên cứu phương án diệt xe tăng. Kế hoạch đánh xe tăng của du kích được hình thành.

Trong 1 đêm, dân quân du kích đã đào được 1 chiếc hầm chống tăng dài 12 mét, rộng 5 mét, sâu 2 mét. Hôm sau, đoàn xe 80 chiếc chở 1 tiểu đoàn quân ứng chiến từ đồn Hòa Luật Nam đi vào. Đợi cho xe địch đến gần trận địa mai phục, du kích đồng loạt nổ súng. Binh lính ngồi trên xe nhảy xuống bắn trả, vấp phải mìn và chông của du kích làm nhiều tên bị thương. Xe tăng địch quay sang phía đội hình du kích đang triển khai tấn công để bao vây quân ta. Nhưng chúng đã mắc mưu du kích, xe tăng địch sập xuống “huyệt” do du kích đào sẵn. Hầm sập, bom nổ, cùng với hỏa lực của ta tập trung bắn vào, địch càng rối loạn, vội vàng rút lui. Hôm sau chúng mới dám cho xe đến chở xác, lần này, chiếc xe bọc thép đi sau hộ tống lại trúng bom của du kích.

Ngày nay, do sự phân chia địa giới hành chính, tên gọi “xã  Hưng Đạo” không còn nhưng tên tuổi những trận đánh của du kích Hưng Đạo ngày xưa thì vẫn còn mãi và mãi là niềm tự hào về truyền thống đánh giặc giữ nước của quê hương Lệ Thủy, quê hương Quảng Bình, sẽ là những bài học quý trong lịch sử quân sự Việt Nam.

Lan Anh (sưu tầm và biên soạn)