(QBĐT) - Trong cuộc kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, một trong những sự kiện đã trở thành mốc son chói lọi, thể hiện tinh thần “quyết đánh, quyết thắng” của dân tộc ta, là chiến thắng trận đầu ngày 5-8-1964. Đây là một chiến thắng hết sức quan trọng, bởi như Bác Hồ đã nói tại lễ mừng công ở Thủ đô Hà Nội sau đó 2 ngày: “Trong trận này, chúng ta đã cho đế quốc Mỹ một bài học đích đáng; đồng thời chúng ta đã thấy rõ hơn những ưu điểm và nhược điểm của ta...”

Ngày 5-8 năm nay, kỷ niệm 50 năm quân và dân ta đánh bại cuộc tập kích chiến lược đầu tiên bằng không quân và hải quân hiện đại của đế quốc Mỹ với tên gọi “Mũi tên xuyên”. Năm tháng đã đi qua, nhưng lịch sử mãi mãi còn ghi dấu về lòng dũng cảm, sự hi sinh của đồng bào và chiến sĩ cả nước, trong đó có quân và dân Quảng Bình. Bằng sự dũng cảm, mưu trí, sáng tạo, cùng với ý chí và lòng quyết tâm cao độ, quân dân tỉnh ta đã cùng với bộ đội hải quân, lực lượng phòng không ba thứ quân chiến đấu ngoan cường, góp phần cùng quân dân miền Bắc làm nên chiến thắng trận đầu ngày 5-8-1964.

Từ giữa năm 1964, Trung ương Đảng đã phân tích tình hình và nhận định: Dù sớm hay muộn đế quốc Mỹ cũng sẽ mở rộng chiến tranh xâm lược. Vì vậy, các tỉnh của Khu 4 từ nhiệm vụ kinh tế là trọng tâm chuyển sang thời chiến, vừa sản xuất vừa chiến đấu, nhằm đánh bại các bước leo thang chiến tranh của Mỹ, bảo vệ hậu phương, chi viện đắc lực cho tiền tuyến lớn miền Nam.

Cuối tháng 7, đầu tháng 8-1964, tình hình diễn biến ngày càng phức tạp. Rạng sáng ngày 1-8-1964, tàu Ma-đốc tiến sâu vào vùng biển Khu 4, đi qua khu vực Đèo Ngang (Quảng Bình), Hòn Mát (Nghệ An), Hòn Mê, Lạch Trường (Thanh Hóa) để do thám lực lượng và mạng lưới bố phòng của ta. Trên địa bàn tỉnh, đêm 3-8, được các tàu chiến Mỹ hỗ trợ,  tàu biệt kích ngụy Sài Gòn đã pháo kích vào cửa sông Roòn và khu vực Đèo Ngang.

Ngày 5-8-1964, Mỹ sử dụng 64 máy bay trinh sát, máy bay tiêm kích, cường kích trên hai tàu sân bay Côn-xten-lây-sơn và Ti-cơn-đô-rê-ga bất ngờ tiến công hầu hết các căn cứ, khu trú đậu và lực lượng tàu thuyền của hải quân trên tuyến ven biển miền Bắc từ Quảng Bình đến Quảng Ninh. Từ 13 giờ 30 phút đến 17 giờ, thực hiện kế hoạch “Mũi tên xuyên”, không quân Mỹ đã cho cất cánh gần 100 lần chiếc máy bay, mở 3 đợt tiến công hòng tiêu diệt hải quân ta. 10 phút sau khi cuộc chiến đấu ở vùng biển Cửa Hội, Vinh xẩy ra, nhiều tốp máy bay phản lực Mỹ đã đánh vào cảng Gianh, cửa sông Roòn. Bộ đội hải quân, phòng không, bộ đội địa phương, công an vũ trang và dân quân tự vệ kịp thời tổ chức lực lượng, phối hợp đánh trả chúng quyết liệt.

Tại cảng Gianh, khi có lệnh báo động, các tàu hải quân của ta đã nhanh chóng cơ động triển khai chiến đấu theo phương án và nổ súng kịp thời từ đợt công kích đầu tiên của máy bay Mỹ. Tiếp đó, các tàu 173, 175, 177 và các trận địa súng máy, cao xạ hai bên bờ sông Gianh đều nổ súng đánh trả. 16 giờ 18 phút, Mỹ lại cho 5 chiếc F8U tiếp tục lao vào đánh phá cảng Gianh lần thứ hai. Lần này cuộc chiến đấu diễn ra mỗi lúc một căng thẳng, quyết liệt. Máy bay Mỹ dồn dập lao xuống ném bom, bắn rốc két. Các tàu 167, 181, 161 đã cơ động nhanh, bắn trả mãnh liệt, vô hiệu hóa các đợt tiến công của địch.

Khai mạc Triển lãm ảnh Biển, đảo và người chiến sĩ hải quân, Quảng Bình-Âm vang chiến thắng trận đầu. Ảnh: Việt Bình

Tự vệ ngư trường Sông Gianh, Đồn Công an vũ trang, lực lượng dân quân các xã: Quảng Phúc, Quảng Thọ, Quảng Thuận, Thanh Trạch, Bắc Trạch... đã hiệp đồng chiến đấu, chi viện kịp thời cho lực lượng hải quân. Mặc cho máy bay Mỹ bổ nhào, công kích liên tục, nhưng được lực lượng trên bờ đánh trả quyết liệt, các tàu hải quân vừa đánh, vừa cơ động về khu vực qui định. Anh chị em dân quân tự vệ hai bên bờ sông Gianh chèo thuyền, lội sông ra tiếp đạn cho các tàu.

Trước lưới lửa dày đặc của bộ đội và nhân dân ta, bọn giặc lái Mỹ không dám sà xuống thấp. Nhiều chiếc phải vọt lên cao, ném bom vu vơ rồi rút ra biển. Với sức mạnh đoàn kết, hiệp đồng chặt chẽ của quân và dân hai bờ sông Gianh, với tinh thần chiến đấu ngoan cường dũng cảm của các chiến sĩ hải quân, của quân dân Quảng Bình, trận đánh máy bay Mỹ đã giành được thắng lợi. Mặc dù địch tập trung lực lượng khá mạnh, công kích nhiều lần liên tục hòng đánh dứt điểm, nhưng chúng không thực hiện được ý đồ tiêu diệt các tàu và căn cứ hải quân của ta.

Ở vùng Roòn, từng tốp máy bay Mỹ rà sát mặt biển, luồn lách dọc theo các đồi cát tập kích vào chiếc tàu đo đạc mang số hiệu 527 của hải quân đang làm nhiệm vụ. Thuyền trưởng Bùi Gia Anh chỉ huy đơn vị đánh trả quyết liệt; vừa chiến đấu, vừa cơ động vào gần bờ để tranh thủ hỏa lực chi viện của dân quân địa phương. Dân quân xã Cảnh Dương dưới sự chỉ huy của xã đội trưởng Trương Văn Láu đã nổ súng chi viện kịp thời cho tàu 527. Cùng lúc, các cỡ súng của dân quân  hai bên bờ sông Roòn và tàu 527 thi nhau nhả đạn. Chiếc máy bay đi đầu kéo theo một vệt khói đen dài ra biển. Sau đợt chiến đấu đầu tiên, Ban Chỉ huy tuần phòng Hải quân lệnh cho tàu 175 ra chi viện cho tàu đo đạc 527.

Nhận được điện của Huyện đội Quảng Trạch báo cáo có tàu từ sông Gianh ra chi viện cho tàu đo đạc, các đồng chí Trần Xuân Liệu, Bí thư Chi bộ thôn Vĩnh Sơn (xã Quảng Đông), Nguyễn Uẩn, xã đội phó và trung đội phó Đặng Hợi khẩn trương tổ chức trung đội dân quân Vĩnh Sơn triển khai ra vị trí chiến đấu. Cuộc chiến đấu giữa ta và địch diễn ra 90 phút thì trời tối. Tàu 175 bị trúng đạn bốc cháy, nước biển tràn vào. Một số thủy thủ hi sinh, một số bị sức nổ hất xuống biển.

Bí thư Chi bộ Trần Xuân Liệu cùng các đồng chí Uẩn, Lợi, Huề dùng thuyền nan lao ra biển cứu được 6 chiến sĩ hải quân đưa vào bờ. Nhân dân thôn Vĩnh Sơn vừa chăm sóc thương binh, vừa dùng băng ca đưa liệt sĩ về tuyến sau. Trung đội dân quân cùng với nhân dân địa phương kéo tàu vào gần bờ ngụy trang và luân phiên nhau canh gác suốt đêm.

Tối ngày 5-8-1964, cả nước reo vui chiến thắng. Bộ Tổng Tư lệnh Quân đội nhân dân Việt Nam ra thông báo phát trên Đài tiếng nói Việt Nam: “Trong các đợt bắn phá và ném bom của máy bay phản lực Mỹ, các đơn vị bộ đội phòng không, hải quân và các lực lượng vũ trang nhân dân ta đã bắn rơi 8 máy bay địch”...

Với tinh thần cảnh giác và dự đoán đúng âm mưu hành động của đế quốc Mỹ, đồng thời chuẩn bị chu đáo việc xây dựng bố trí lực lượng, lập phương án hiệp đồng chiến đấu, quân và dân miền Bắc đã giáng cho đế quốc Mỹ một đòn đích đáng: 8 máy bay bị bắn rơi, một số giặc lái bị tiêu diệt, Trung uý Anvơrết bị bắt sống. Trong chiến thắng trận đầu, quân dân Quảng Bình cùng với bộ đội hải quân, bộ đội phòng không ba thứ quân đã bắn rơi 3 chiếc và bắn bị thương 1 chiếc. Chiến thắng này mang ý nghĩa hết sức quan trọng cả về quân sự và chính trị, cổ vũ mạnh mẽ khí thế đánh Mỹ, củng cố niềm tin cho quân dân cả nước.

Đồng thời chứng tỏ rằng quân và dân ta hoàn toàn có khả năng đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân, hải quân của đế quốc Mỹ, bảo vệ vững chắc miền Bắc, đẩy mạnh cuộc chiến đấu ở miền Nam. Chiến thắng ngày 5-8 đã mở đầu trang sử chiến đấu chống Mỹ, cứu nước của quân và dân tỉnh ta; đồng thời chứng minh sự trưởng thành của lực lượng vũ trang Quảng Bình qua 10 năm xây dựng, phát triển và bảo vệ miền Bắc xã hội chủ nghĩa.

Sau trận đầu đánh thắng không quân Mỹ, Tỉnh uỷ đã đề ra nhiệm vụ cấp thiết cho Đảng bộ, quân và dân toàn tỉnh: “Phải tăng cường công tác phòng thủ, trọng tâm là công tác chống địch tập kích bờ biển và công tác phòng không nhân dân...; phải giáo dục, xây dựng cho lực lượng vũ trang và quần chúng có quyết tâm cao. Giặc đến là chủ động, không bị bất ngờ, với tinh thần dám đánh, quyết đánh, lấy ít đánh nhiều, lấy thô sơ thắng hiện đại, quyết đánh thắng giòn dã”.

Để động viên khí thế của quân và dân trong tỉnh quyết tâm đánh thắng giặc Mỹ xâm lược, ngày 28-10, Tỉnh uỷ, Uỷ ban hành chính tỉnh đã tổ chức lễ mừng công đón nhận Huân chương của Chính phủ trao tặng và cờ “Chiến công oanh liệt, truyền thống vẻ vang” của Trung ương Đoàn tặng Đồn Công an vũ trang 92 (Roòn); đồng thời trao bằng khen của tỉnh cho các đơn vị, cá nhân có thành tích xuất sắc trong trận đánh ngày 5-8-1964. Chiến dịch “Mũi tên xuyên” với những tham vọng to lớn đã bị bẻ gãy ngay từ trận đánh đầu tiên. 50 năm đã đi qua, nhưng mọi bịp bợm và sự dối trá không thể che đậy sự thật về cái gọi “Sự kiện Vịnh Bắc bộ”. Trận đánh ngày 5-8 đã diễn ra như thế ở các địa phương trên miền Bắc, trong đó có cảng Gianh. Phần thắng đã thuộc về quân và dân miền Bắc Việt Nam, có bộ đội hải quân, bộ đội phòng không và quân dân Quảng Bình anh hùng.

Đây là một chiến thắng có ý nghĩa quan trọng về quân sự và chính trị của quân và dân ta, một chiến thắng có tiếng vang lớn trên thế giới. Đây là chiến thắng mở đầu, khẳng định những thành tựu xây dựng kinh tế kết hợp với củng cố quốc phòng và những thành công bước đầu trong công cuộc xây dựng thế trận chiến tranh nhân dân trên miền Bắc. Nó chỉ rõ khả năng quân và dân ta hoàn toàn có thể đánh bại cuộc chiến tranh phá hoại bằng không quân và hải quân của đế quốc Mỹ, bảo vệ vững chắc miền Bắc, đẩy mạnh cuộc chiến đấu ở miền Nam.

Quảng Bình trong những năm đánh Mỹ đã từng có nhiều đơn vị làm nhiệm vụ canh trời, giữ biển, từng lập chiến công bắn rơi máy bay, bắn chìm tàu chiến địch. Với tinh thần quật khởi của quê hương “Hai giỏi”, cả hai lần chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, quân và dân Quảng Bình đã bắn rơi 704 máy bay các loại, nhiều tên giặc lái bị bắt sống cùng với 86 tàu chiến bị bắn chìm và bắn cháy.

Gần 70 năm xây dựng, chiến đấu, trưởng thành, dưới sự lãnh đạo, dìu dắt của Đảng, Bác Hồ và sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo của các cấp, lực lượng vũ trang Quảng Bình đã trưởng thành, lớn mạnh và lập được nhiều chiến công hiển hách. Nếu như trong chiến đấu, hình ảnh của bộ đội và dân quân tự vệ tỏa sáng bởi những hành động chiến đấu dũng cảm, sẵn sàng hi sinh vì độc lập, tự do của Tổ quốc, vì hạnh phúc của nhân dân thì trong hòa bình, xây dựng, hình ảnh người chiến sĩ lại tiếp tục được khắc họa và tỏa sáng bởi rất nhiều hành động xả thân vì sự bình yên của nhân dân.

Lúc nào cũng vậy, người chiến sĩ cách mạng luôn giữ vững và phát huy những nét đẹp truyền thống tiêu biểu mà Đảng, Bác Hồ và nhân dân đã dày công vun đắp cho lực lượng vũ trang Quảng Bình: “Trung thành vô hạn, anh dũng tuyệt vời; chủ động, kiên quyết tiến công, có lối đánh - cách đánh thích hợp, đánh địch và thắng địch ngay từ trận đầu, tuyến đầu; một tấc không đi, một ly không rời, gắn bó máu thịt với nhân dân; thường xuyên giữ vai trò nòng cốt trong chiến đấu, sản xuất”.

Trong tình hình mới của cách mạng và trước những diễn biến phức tạp của tình hình thế giới, khu vực, chiến thắng 5-8 tại cảng Gianh cách đây 50 năm trước nhắc nhở cán bộ, chiến sĩ lực lượng vũ trang Quảng Bình lòng tự hào dân tộc, không ngại khó khăn, gian khổ; luôn luôn nêu cao tinh thần cảnh giác, sẵn sàng đập tan mọi thế lực thù địch, giữ vững vùng trời, biển đảo thiêng liêng của Tổ quốc, xứng đáng với danh hiệu “Bộ đội Cụ Hồ” trên quê hương Đại tướng. 

Đại tá Châu Tiến Dũng, Chỉ huy trưởng Bộ CHQS tỉnh