(QBĐT) - Nói về âm nhạc Đồng Hới từ những ngày đầu cách mạng, có lẽ có từ trong những lời ca của các làn điệu dân ca được phát sinh trước phong trào tân nhạc. Điều này trong kho tàng văn học dân gian còn ghi qua các làn điệu dân ca lời cổ. Ở đây, tôi muốn nói đến những tác phẩm âm nhạc viết về Đồng Hới từ khởi đầu phong trào tân nhạc đến nay.

Có thể nói, tác phẩm âm nhạc viết về Đồng Hới ra đời sớm nhất là bài "Sóng Nhật Lệ" của Nguyễn Đình Chiếu, sáng tác năm 1944 (được nhà nghiên cứu Nguyễn Tú sưu tầm in trong "Địa chí Đồng Hới". Bài hát nhịp 3/4 nhưng có tiết tấu và giai điệu trầm bổng, dồn dập rất độc đáo). Những năm 45 - 50 của thế kỷ trước, nhiều người biết bản nhạc này. Thời đó, bản nhạc ấy dùng cho nhạc cụ măngđôlin là rất thích hợp. Giáo sư-NGND- Nhạc sĩ Dương Viết Á ngày còn học cấp 2 thường đàn bản nhạc này mà tôi còn nhớ mãi cho tới bây giờ. Nói về âm nhạc, đây là một tác phẩm mở đầu cho phong trào tân nhạc trên đất Đồng Hới - Quảng Bình từ những ngày đầu cuộc kháng chiến chống Pháp chín năm trường kỳ và gian khổ.

Trong thời kỳ chống Pháp, quân dân chiến đấu bảo vệ mùa màng, bảo vệ xóm làng, quê hương yêu dấu, có bài: "Quảng Bình chiến thắng" (hiện chưa xác định được chính xác tác giả), xuất hiện ở các xã vùng lúa huyện Quảng Ninh, sau đó lan truyền khắp cả tỉnh, mà ở Đồng Hới chúng ta cũng rất phổ biến từ ngày ấy, cũng bởi có hình ảnh quê hương mình trong đó. Ca từ bài hát rất cô đọng:

"Quảng Bình dòng sông Kiến Giang lờ trôi. Mênh mông cánh đồng xanh tươi bát ngát xóm thôn khi chiều buông, vang tiếng hò. Lặng nhìn phía xa cồn cát chơi vơi. Bên phía quân thù giặc về gieo rắc điêu tàn xóm làng đầy hờn căm. Đây Ninh Châu chiến thắng bảo vệ mùa. Đây sông Gianh trôi xác giặc bập bềnh. Ai nhớ năm xưa Xuân Bồ giặc Pháp khiếp vía. Ai nhớ Sen Bàng đồn giặc bốc cháy tan hoang"...

Nhật Lệ- con sông huyền thoại một thời đã đi vào thơ ca, nhạc họa... Ảnh: T.H

Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, hòa bình được lập lại trên miền Bắc, miền Nam còn trong xiềng xích giặc. Quảng Bình - Vĩnh Linh nơi tuyến đầu trong chiến tranh phá hoại của đế quốc Mỹ, vừa là hậu phương vững chắc cho chiến trường miền Nam đánh giặc. Nhiều bài hát của các nhạc sĩ sáng tác về Đồng Hới, được phổ biến rộng rãi khắp cả nước và thế giới qua làn sóng của Đài tiếng nói Việt Nam. Tiêu biểu là các bài: "Quảng Bình quê ta ơi" của Hoàng Vân, "Trên biển quê hương" của Đức Minh, "Em bé Bảo Ninh" (nhạc: Trần Hữu Pháp - Lời: thơ Nguyễn Văn Dinh); "Bà mẹ trên sông Quảng Bình" của Vĩnh An, "Bài ca sông Nhật Lệ" của Nhật Lai, "Hàng em mang tới chiến hào" của Lư Nhất Vũ,... Con dân Đồng Hới nói riêng, Quảng Bình nói chung, ai đã từng sống, chiến đấu trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước ác liệt, những năm 1965-1975 mới thấy hết giá trị của sức mạnh tinh thần trong phong trào "Tiếng hát át tiếng bom" trên quê hương "Hai giỏi" chúng ta thời bấy giờ.

Sau những ca khúc rất phổ biến của các nhạc sĩ Trung ương sáng tác trong đợt đi thực tế tại tuyến lửa Quảng Bình những năm đầu đánh Mỹ ác liệt, là những ca khúc của các tác giả âm nhạc Quảng Bình ngày đó. Đầu tiên phải kể đến các tác phẩm nổi tiếng của Quách Mộng Lân và Hoàng Sông Hương, lúc các anh còn là diễn viên Đoàn văn công Quảng Bình. Đặc biệt là những bài: "Đẹp sao năm gái quê ta" của Quách Mộng Lân, "Tiếng hát đò đưa" của Hoàng Sông Hương,... Đây là những tác phẩm phản ánh tinh thần lao động sản xuất, chiến đấu anh dũng của quân và dân Đồng Hới - Quảng Binh, được Đoàn văn công Quảng Bình biểu diễn phục vụ khắp các làng xã của tỉnh trong những năm chống Mỹ ác liệt.

Ngày miền Nam hoàn toàn giải phóng, đất nước được thống nhất, nhân dân Đồng Hới đi sơ tán trở về xây dựng lại quê hương. Hàng loạt ca khúc của các nhạc sĩ cả nước sáng tác về Đồng Hới đã được phổ biến rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng. Các ca khúc đã ca ngợi quê hương, con người Đồng Hới trong sản xuất, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tất cả các huyện, thị xã, thành phố của tỉnh đều có những ca khúc chất lượng cao, đặc biệt, thành phố Đồng Hới được rất nhiều nhạc sĩ chuyên nghiệp và không chuyên sáng tác nhiều ca khúc, được công chúng mến mộ. Có thể kể ra các bài: "Phố biển tình anh" của Hoàng Sông Hương và Văn Lợi, "Nhớ Nhật Lệ" của Trần Hoàn, "Tình sông Nhật Lệ" của Dương Viết Chiến và Đặng Thị Kim Liên, "Chia tay đầu phố nhỏ" của Thái Quý và Xuân Hoàng, "Nhật Lệ hoa hồng" của Lê Anh và Hoàng Vũ Thuật, "Đồng Hới vào xuân" của Trung An, "Nhớ về mẹ Suốt" và "Ngày về Đồng Hới yêu thương" của An Thuyên, "Chiều Nhật Lệ" của Hà Quốc Phong, "Ánh đèn gọi cá" của Quách Mộng Lân, "Thành phố tuổi thơ" của Thân Trọng Phúc,...

Những năm đổi mới, nhiều ca khúc của các nhạc sĩ sáng tác kịp thời phản ánh sự đổi thay mạnh mẽ và toàn diện trên quê hương Đồng Hới, viết cho tốp ca, hợp ca hát múa gây ấn tượng tốt đẹp cho công chúng, phổ biến là các bài: "Thành phố bình minh" của Hoàng Sông Hương và Xuân Hoàng, "Quảng Bình đi tới" và "Khúc hát qua cầu" của Dương Viết Chiến, "Đồng Hới ngày tôi về" của Tân Huyền, "Huyền thoại trăng Nhật Lệ" của Hoàng Sông Hương và Lý Hoài Xuân, "Đồng Hới và em" của Quách Mộng Lân, "Em và Đồng Hới" của Lê Văn Hùng,...

Ngoài những ca khúc kể trên, thành phố Đồng Hới còn ấn hành tập ca khúc riêng của quê hương mình, đó là tập "Đồng Hới vào xuân". Các văn nghệ sĩ tâm huyết với quê hương, sáng tác nhiều ca khúc về Đồng Hới, đã được các nhà xuất bản cấp phép in ấn các tập ca khúc: Tập "Phố biển tình anh" của nhạc sĩ Hoàng Sông Hương - Xuất bản 1995, tập "Lời ru bên Vực Tiên" của Trung An - xuất bản 1996, tập "Tình sông Nhật Lệ" của nhạc sĩ Dương Viết Chiến - xuất bản 1997, tập "Lời quê hương" của Nguyễn Anh Dũng - xuât bản 2007, tập "Đồng Hới mùa xuân tình yêu" của Thân Trọng Chính - xuất bản 2008,...

Thị xã Đồng Hới trước đây, thành phố ngày nay cũng đã nhiều lần tổ chức xuất bản CD và VCD ca khúc chọn lọc để quảng bá rộng rãi trong công chúng, mà gần đây nhất là đĩa CD "Hát về Đồng Hới - Hoa Hồng" gồm 11 ca khúc chọn lọc, do Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tỉnh Quảng Bình xuất bản, với sự tài trợ của UBND thành phố Đồng Hới. Bên cạnh đó còn có các CD, VCD, DVD của nhạc sĩ Hoàng Sông Hương, Dương Viết Chiến, ca sĩ Nam Vĩnh, tác giả âm nhạc Nguyễn Anh Dũng,... đã phát hành hàng nghìn đĩa trong những năm qua. Đặc biệt, Chi hội Nhạc sĩ Việt Nam tỉnh Quảng Bình phối hợp với Hội Văn học Nghệ thuật tỉnh đã ấn hành Tuyển tập ca khúc "Quảng Bình quê ta ơi" - năm 2004, gồm 105 ca khúc của 58 tác giả âm nhạc trên cả nước viết về Quảng Bình, trong đó có hàng chục ca khúc của các nhạc sĩ viết về Đồng Hới.

Và, 15 ca khúc viết về Đồng Hới của các nhạc sĩ Trần Hoàn, Hoàng Sông Hương, Dương Viết Chiến, An Thuyên, Thái Quý, Lê Anh, Nhật Lai, Tân Huyền, được tuyển chọn vào Trang Thông tin điện tử tỉnh Quảng Bình, chiếm 1/3 tổng số của tỉnh, trong mục "Quảng Bình qua lời ca tiếng hát" - Chung ta có thể truy cập để hình dung được hình ảnh quê hương và con người Đồng Hới từ những ngày chiến tranh ác liệt cho đến hôm nay đang vững bước đi lên trên con đường đổi mới.

Chúng ta cũng cần nói đến một lượng lớn các tổ khúc dân ca của các tác giả soạn lời mới, viết về mảnh đất và con người Đồng Hới sản xuất, chiến đấu và xây dựng từ mấy chục năm nay, tiêu biểu là Lê Quang Trí (Mặt trận TQVN tỉnh), Lê Anh Phong (Đài PTTH tỉnh), Quách Mộng Lân (Trung tâm Văn hóa tỉnh), Trần Đăng Giai (Nghĩa Ninh), Ngọc Bân (Hải Thành), Trương Gà (Bảo Ninh), Phan Văn Thuận (Đức Ninh), Đoàn Công Chức (Bắc Nghĩa),...

Nhiều ca khúc viết về "Đồng Hới - Quê hương và Con người" từ những năm 60 của thế kỷ trước cho đến nay đã được sử dụng trong các cuộc thi chuyên nghiệp, hội diễn văn nghệ quần chúng và thi viết theo chuyên đề đoạt giải cao. Tiêu biểu là các tác phẩm của nhạc sĩ Hoàng Sông Hương, với "Tiếng hát đò đưa", "Phố biển tình anh" - Lời: Thơ Văn Lợi, "Thành phố bình minh" - Lời: Thơ Xuân Hoàng. Nhạc sĩ Dương Viết Chiến với "Tình sông Nhật Lệ" - Lời: Thơ Đặng Thị Kim Liên, "Đồng Hới - Hoa hồng" - Lời: Thơ Trần Công Thuật và "Nhịp cầu mong nhớ". Nhạc sĩ An Thuyên với "Nhớ về mẹ Suốt". Tác giả Trung An, với "Đồng Hới vào xuân",... Trong đó, tác phẩm "Đồng Hới - Hoa hồng" do ca sĩ Hoàng Viết Danh thể hiện, đoạt Giải thưởng Hội Nhạc sĩ Việt Nam - năm 2012.

Có thể nói rằng Đồng Hới - thành phố Hoa hồng, là một vùng đất có nhiều ca khúc sáng tác từ ngày đầu Cách mạng cho đến nay, được cả nước biết đến, đặc biệt là từ thời kỳ chống Mỹ cứu nước đến bây giờ. Tập hợp những ca khúc viết về "Đồng Hới - Quê hương và Con người" như là "một bộ biên niên sử bằng âm thanh của cả nước thu gọn vào một dải đất hẹp miền Trung" mà Đồng Hới là trung tâm tỉnh lỵ Quảng Bình. Đó chính là những giá trị tinh thần quý báu, sẽ còn trường tồn mãi mãi với thời gian.

Nhạc sĩ Dương Viết Chiến