Trao đổi về câu thành ngữ "Mút mùa Lệ Thủy"
- 07:32 | Thứ Tư, 02/04/2025
(QBĐT) - Tôi sinh ra ở huyện Lệ Thủy (tỉnh Quảng Bình), một miền quê thường bị lụt lội nặng. nề, trước đây năm nào cũng có vài trận lụt to. Lụt ngập ngút ngàn đồng ruộng, lút tận nóc nhà, gia súc bị chết nhiều, đôi khi ảnh hưởng cả đến tính mạng con người.
Tôi lớn lên ở xã Phong Thủy-nơi có Hợp tác xã Đại Phong-lá cờ đầu nông nghiệp Việt Nam thời kỳ đầu thập niên 60 của thế kỷ trước. Ruộng đồng Đại Phong mênh mông, rất tốt, mặc dầu thường bị thất bát nhiều do lụt lội.
Tôi đã nghe câu nói “Mút mùa Lệ Thủy” khi mới khoảng gần 5 tuổi-khoảng năm 1961. Hồi đó, vì nhà nghèo, không có lớp mẫu giáo nên khi mẹ tôi và cô bác đi gặt, tôi thường được mẹ cho xuống thuyền đưa đi theo ra đồng để mót lúa. Tốp trẻ con chúng tôi thường vừa mót lúa, vừa chơi ngay sau lưng bạn gặt của các bác, các chú.
Tôi đã có nghe mọi người khi nói về chuyện lụt lội vừa qua với một câu than: “Đúng là lụt mút mùa Lệ Thủy!”. Và cả khi phải gánh lúa đi quá xa để lên thuyền các chú thanh niên cũng kêu: “Chà, mút mùa Lệ Thủy hè!”.
 |
Những năm tôi học cấp 3 huyện Lệ Thủy, do trường chuyển hướng “vừa học vừa làm”, chúng tôi phải đi làm ruộng ở An Thủy, Hồng Thủy thì chúng tôi-lứa tuổi 15-18 thường vẫn hay dùng câu “Mút mùa Lệ Thủy” để nói về lụt lội nặng nề và công việc lao động (làm ruộng, gặt hái, gánh lúa…) nặng nhọc so với lứa tuổi học trò chúng tôi.
Thế là dần chúng tôi hiểu, người ta dùng câu “Mút mùa Lệ Thủy” để nói về lụt lội rất nhiều, rất nặng nề và rất dai dẳng ở xứ Lệ Thủy này; và nữa là để nói về công việc quá nặng nhọc, kéo dài. Và có thể câu “mút mùa Lệ Thủy” này đã được người Lệ Thủy dùng từ xa xưa rồi, trước cả khi tôi nghe được nữa cơ (?).
Sau này tôi ra Hà Nội học, rồi ở lại đó sống và làm việc, đầu tiên là tôi nghe anh em đồng hương Lệ Thủy, và cả đồng hương Quảng Bình vẫn nói câu “mút mùa Lệ Thủy” khi hỏi han tin tức lụt lội ở quê hương Lệ Thủy chúng tôi.
Rồi dần dần, mỗi khi về quê, chúng tôi nhận ra câu “mút mùa Lệ Thủy” còn mang thêm những hàm ý khác nữa. Đó là khi nói về ăn uống, chơi bời…, người ta thường nói câu như là: “Cứ chơi mút mùa Lệ Thủy nhé!”; và khi nói về tình cảm bạn bè, đồng hương, đồng đội cũng thường có câu “(Tình cảm) thiệt là mút mùa Lệ Thủy hè!”.
Mà đến thời kỳ này thì không chỉ người Lệ Thủy chúng tôi nói, mà cả người Quảng Bình cũng nói, cũng dùng. Và về sau, đầu những năm 2000 trở đi thì tôi biết người trong cả nước, kể cả đồng bằng sông Cửu Long và TP. Hồ Chí Minh đã có dùng hoặc khi nghe câu này họ cũng hiểu nghĩa tùy ngữ cảnh.
Vậy, câu “mút mùa Lệ Thủy” khi nói, có thể hiểu đó là muốn nói về: 1/ Lụt lội rất nặng nề, nhiều đợt, kéo dài; 2/ Công việc rất nặng nhọc, dai dẳng; đi lại, mang vác xa xôi; 3/ Chơi với nhau hết lòng, vui với nhau hết nấc; 4/ Hoặc: Tình cảm sâu nặng, gắn bó, bền chặt.
Càng về sau, khi câu “mút mùa Lệ Thủy” không chỉ là một phương ngữ (là hệ thống ngôn ngữ được dùng cho một tập hợp người nhất định trong xã hội, thường là phân chia theo lãnh thổ) của vùng Lệ Thủy mà đã trở thành một thành ngữ (là một tập hợp từ cố định đã quen dùng rộng rãi) thì nghĩa thứ 4 và thứ 3 càng trở nên phổ biến, thông dụng hơn.
Và dù nghĩa nào đi nữa thì câu “mút mùa Lệ Thủy” cũng mang những ý nghĩa đúng và càng ngày càng đẹp.
Gần đây, trên báo chí đã có những tranh luận về câu thành ngữ “mút mùa Lệ Thủy” này. Đã có một số giả thiết về xuất xứ của câu “mút mùa Lệ Thủy” nhưng tất cả đều không chắc chắn xuất xứ ở đâu và khi nào. Tôi cũng có đọc tham khảo và thấy khá thú vị.
Trong bài “Bạn biết gì về câu thành ngữ “mút mùa Lệ Thủy” của Báo Thanh Niên có viết:
“Trộm nghĩ, ai đó cho rằng câu này nhằm chỉ huyện Lệ Thủy ở Quảng Bình thì cũng không sao cả, nếu quả thật người dân nơi đó có sử dụng. Có điều khi tôi dò hỏi, đa phần chỉ... mỉm cười nhè nhẹ rồi lảng qua chuyện khác. Trong khi đó, câu này đã đi vào từ điển phương ngữ Nam bộ với cách giải thích na ná như vừa nêu dẫn chứng trên”.
Tôi xin không tranh luận, mặc dầu biết chắc người Lệ Thủy-Quảng Bình dùng câu “mút mùa Lệ Thủy” đã lâu lắm rồi và phổ biến với đa nghĩa lắm rồi.
Nhân đây, tôi xin cung cấp thêm một thông tin có thể có liên quan như sau: Trong lịch sử mở cõi và chính trị của đất nước thì người Quảng Bình, đặc biệt là người Lệ-Ninh (bao gồm 2 huyện Lệ Thủy và Quảng Ninh) đã di cư vào sinh sống, lập ấp… rất nhiều ở Sài Gòn-Gia Định và các tỉnh vùng Nam bộ; trong đó có Lễ Thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh-vị tướng mở cõi Nam bộ là người Lệ Ninh-Quảng Bình. Với thông tin này thì chúng ta sẽ thấy việc giao thoa ngôn ngữ, cũng như văn hóa ở các vùng trên với Quảng Bình, với Lệ Thủy thì không có gì là khó hiểu. Bởi vậy, câu phương ngữ “Mút mùa Lệ Thủy” có ở vùng Lệ Thủy, nay trở thành câu thành ngữ chung “Mút mùa Lệ Thủy” được dùng ở vùng Nam bộ, TP. Hồ Chí Minh là cũng rất có thể.
Xin có một số ý kiến để mọi người cùng tham khảo và cũng mong được nghe thêm những ý kiến trao đổi từ tất cả mọi người!
Nguyễn Anh Trí
Một số bài báo tham khảo:
https://thanhnien.vn/van-hoa-viet-nhin-tu-tieng-viet-mut-mua-le-thuy-hay-mut-mua-le-thuy-1851409192.htm
https://znews.vn/ban-biet-gi-ve-thanh-ngu-mut-mua-le-thuy-post1493918.html
https://tuoitre.vn/dan-sai-gon-con-choi-mut-mua-le-thuy-1004956.htm
tin liên quan
Vòng tuần hoàn đẹp đẽ
(QBĐT) - Có những điều tưởng chừng khép lại nhưng hóa ra lại mở ra một hành trình mới. Có những thứ tưởng đã lụi tàn nhưng thực chất chỉ đang chuẩn bị cho một sự hồi sinh. Sự sống là một vòng tuần hoàn kỳ diệu, nơi những gì mất đi vẫn tiếp tục tồn tại theo một cách khác, trong một hình hài khác.
Nhật Lệ mùa sương
(QBĐT) - Mùa sương Nhật Lệ thường bắt đầu khoảng cuối xuân đến hết tháng tư. Không dài nhưng lay động. Từ nửa đêm về sáng, sương buông và giăng mắc khắp nơi. Dòng sông được màn sương phủ trắng. Thành phố chìm sâu trong mờ ảo.
Nhà thơ Ngọc Khương người "cõng" thơ về quê
(QBĐT) - Năm 2020, nhà thơ Ngọc Khương về tổ chức ra mắt "Tuyển tập Ngọc Khương" tại Hội Văn học-Nghệ thuật Quảng Bình. Đây là một sự kiện văn hóa rất hi hữu, đến từ một thi sĩ xa quê…
