Hang lèn Đại Hòa nằm sát mép sông Gianh, với địa hình hiểm trở, xung quanh là đồi núi đá vôi với nhiều hang động kín đáo khác có thể tránh được bom đạn của kẻ thù trong chiến tranh. Hang cao khoảng 9m, rộng gần 3m, có 2 cửa ra vào rất thuận tiện, lòng hang bằng phẳng, rộng khoảng 50m2, vào trong hang không khí mát lạnh dễ chịu.

 

Với vị trí và cấu tạo kiên cố, bền vững, hang lèn Đại Hoà đã trở thành kho chứa súng đạn, lương thực, thực phẩm cung cấp cho bộ đội, đồng thời cũng là nơi trú ẩn của lực lượng dân quân tự vệ ở địa phương trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ.

Đặc biệt, tại đây, vào ngày 6-1-1948, đã khai mạc Đại hội đại biểu Đảng bộ tỉnh Quảng Bình lần thứ I. Đại hội có 56 đại biểu, đại diện cho 983 đảng viên trong toàn tỉnh. Đại hội đã tổng kết thành tích, ưu điểm, khuyết điểm trong lãnh đạo kháng chiến, đồng thời đề ra nhiệm vụ cho nhiệm kỳ tới, nhằm ổn định tình hình xây dựng cơ sở kháng chiến trong vùng địch hậu, biến hậu phương địch thành hậu phương ta, đưa phong trào kháng chiến trong toàn tỉnh chuyển sang giai đoạn mới, góp phần cùng quân và dân cả nước đánh thắng thực dân Pháp xâm lược.

 

Để ghi nhớ một sự kiện lịch sử trọng đại của tỉnh nhà, tháng 4-2002, UBND tỉnh Quảng Bình đã công nhận hang lèn Đại Hòa là Di tích lịch sử cách mạng. Đây là nơi ghi dấu lịch sử, nơi khởi đầu cho sự phát triển và trưởng thành đi lên của Đảng bộ tỉnh Quảng Bình qua 2 cuộc kháng chiến trường kỳ, anh dũng của dân tộc và thời kỳ đất nước đi lên CNXH.

 

Là nơi lưu giữ nhiều giá trị lịch sử đặc biệt quan trọng nhưng Di tích hang lèn Đại Hòa chưa được quan tâm đúng mức. Con đường dẫn vào nơi đây vẫn còn là đường đất, trời nắng thì đầy bụi, trời mưa thì lầy lội. Trước cửa hang có tấm bia ghi "Di tích lịch sử cách mạng hang Lèn Đại Hòa" cao hơn 2m nhưng đã cũ kỹ, chữ mờ nhạt. Khi đến tham quan nơi đây nếu không được chỉ dẫn thì khó nhận biết được lối vào hang bởi xung quanh hang bị cây cối phủ kín.

Ông Nguyễn Tiến Nam, Chủ tịch UBND xã Đồng Hóa cho biết: Hàng năm, vào các ngày lễ kỷ niệm 30-4, 2-9, 22-12…, các tổ chức đoàn thể, học sinh trên địa bàn có tổ chức tham quan, tìm hiểu, giáo dục truyền thống tại di tích, đồng thời vệ sinh môi trường quanh khu vực di tích nhưng sau một thời gian ngắn, cây cối lại bao phủ. Về mùa đông, nơi này thường ẩm ướt nên dơi vào trú ngụ rất nhiều, vì vậy, khách tới tham quan, tìm hiểu cũng không muốn vào khu vực phía trong hang.

 

Giáo dục truyền thống cách mạng thông qua các di tích lịch sử là việc làm cần thiết. Tuy nhiên, muốn di tích lịch sử cách mạng hang Lèn Đại Hòa hấp dẫn du khách và người tham quan, rất cần được đầu tư xây dựng hạ tầng cần thiết như đường sá, bia di tích, biển báo… để tôn tạo lại di tích đúng với vai trò và ý nghĩa của nó.