…Ngày 7-7-1965, lúc sắp hết hạn nghỉ phép, tại nhà ông chú ở ngoại thành Vinh, trong tiếng máy bay phản lực lao qua thành phố, tôi đọc báo “Nhân dân” đăng tin Chính phủ vừa có quyết định thành lập “Đội Thanh niên xung phong” (TNXP) liền nghĩ ngay tới ngày trở lại Công trường 12A chắc chắn sẽ gặp đội quân mới này tiếp sức cho tuyến đường huyết mạch ra mặt trận.

 

Chiều 15-7-1965, tôi rời thành Vinh, một mình đạp xe suốt đêm qua đò chợ Tràng, theo đường 15 qua Đồng Lộc, Chu Lễ và về đến La Khê khi trời vừa sáng. Thời điểm này ngã ba Đồng Lộc vẫn là chốn bình yên. Hôm rời La Khê về phép, tôi cũng đi theo tuyến này. Đạp xe một mình qua vùng đồi hoang mênh mông trong bóng đêm mờ ảo, tưởng như là cảnh một thảo nguyên trong phim Liên Xô…

 

 Tôi về đến công trường khi đội quân TNXP hơn ngàn người đã được bố trí ở những điểm xung yếu trên đoạn đường dài khoảng 80 cây số, từ Tân Đức đến Cha Lo. Đội TNXP mang phiên hiệu N.75 chia thành 9 đại đội, gọi tắt là “C”, gồm 1.163 thanh niên (trong đó có 411 nữ) các huyện của Quảng Bình, do đồng chí Đặng Thanh, Ủy viên Thường vụ Tỉnh đoàn Quảng Bình làm đội trưởng. (Đồng thời, Quảng Bình còn lập Đội TNXP N.73 gồm 7 đại đội, thời gian đầu phục vụ ở phía bắc đường 9, sau rút về bố trí dọc đường 15 từ Khe Ve đến phà Xuân Sơn).

 

Tại đường 12A, C.751 (Bố Trạch) chốt ở Tân Đức; C.752 (Quảng Trạch) chốt Khe Hà; C.753, C.755, C.756 (Quảng Trạch) và  C.754 (Quảng Ninh) chốt hai bên bờ Ca Tang; C.757 (Lệ Thủy) chốt La Trọng; C.759 (Tuyên hóa) chốt Khe Cấy - Y Leng; C.758 (Minh Hóa) chốt Cha Lo (ít lâu sau điều về góp sức mở đường tránh ở Ca Tang. Mỗi đại đội, công trường cử về một cán bộ kỹ thuật giữ chức “C. Phó”; riêng tôi, về Phòng Bảo đảm giao thông, không giao chức “trưởng-phó” gì, nhưng có trách nhiệm quán xuyến, xử lý các sự cố, các vấn đề mới nẩy sinh trên cả tuyến đường, nên có dịp ghé “thăm” và “hóng chuyện” ở nhiều đơn vị.

 

 Đội quân “Ba sẵn sàng” từ lúc rời quê hương cho đến lúc đặt chân đến trận địa mới, luôn vui như hội, là hình ảnh một đoàn quân hăng hái “trăm người như một”. Nhưng thực tế nghiệt ngã, từ đời sống cụ thể ngày ngày phải chui rúc trong những mái lán thấp tè ẩn kín dưới rừng cây ẩm ướt, thiếu giấy viết thư, xà phòng giày dép chưa kịp phát… cho đến cuộc chiến đấu trên mặt đường ngày càng ác liệt, chết chóc cận kề, đã khiến một số dao động. Kể cũng là điều dễ hiểu. Cả ngàn con người, hầu hết mới lần đầu rời làng quê với mái nhà và sự chăm chút của bố mẹ, anh chị em, dấn thân vào một môi trường xa lạ, biết bao nhiêu là tâm sự và những đòi hỏi khác nhau…

 

…Một ngày sau, tôi đi lên Bãi Dinh xem hệ thống đường tránh đoạn từ La Trọng đi lên. Một tháng tôi xa công trường, sau mấy trận ném bom, cầu vòm Bãi Dinh “đẹp như tranh vẽ” đã bị đánh sập. Trên đường trở về La Trọng, lần đầu tôi tiếp xúc trực tiếp với TNXP.

 

“… Ghé đơn vị  làm ở Khe Cấy, tức C.TNXP Tuyên Hóa. Ở đây, tuy là lần đầu gặp gỡ, nhưng vẫn có cảm tình. Các chị em vui vẻ, hát hò luôn. Mấy cô gái rõ dáng học sinh, chụm đầu bên cuốn sổ tay, đọc cho nhau nghe những “danh ngôn” về tình yêu… Tuy vậy, C Tuyên Hóa có C trưởng P. , một anh chàng có đôi mắt lờ đờ như người đau mắt, cũng như người qua nhiều đêm mất ngủ, rất nhát. Nghe có bom, không dám ra mặt đường, hoặc ngồi tít trên cao. P. cũng sợ lại gần ánh đuốc, sẽ dễ bị máy bay bắn. Tuy vậy, đại đa số anh chị em rất tốt. Chỗ ăn ở khó khăn đã chịu đựng được. Vừa mới lên đã đi lấp hố bom ở cầu La Trọng. Lấp xong thì lại chạy lên lấp hố bom ở Y Leng…”

 

Đoạn nhật ký ghi vội, đơn sơ, nhưng đây là hình ảnh đầu tiên về một đơn vị TNXP mà tôi gắn bó, về sau đã được tặng danh hiệu Anh hùng. Trong cuộc chỉnh huấn cho đảng viên, cán bộ công trường đầu tháng 8/1965, đồng chí Bí thư Đảng ủy Phan Huy Đại đã phê phán gay gắt hiện tượng TNXP đào ngũ và cách chức C trưởng P.. Điều đó là cần thiết giữa cuộc chiến gay go, nhưng ngẫm kỹ thì đây cũng là biểu hiện bình thường của con người. Thử hỏi, mấy ai dám quả quyết mình không sợ chết?

 

Về sau, khi cuộc chiến ác liệt hơn, có vị giữ chức trách cao hơn mà tôi biết, cũng chọn cách đốc thúc quân lính đằng sau hoặc qua điện thoại! - một số cá nhân không vượt qua được nỗi sợ bình thường của con người như thế càng làm bật nổi cách sống khác thường, cũng có thể gọi là phi thường, là anh hùng của đại bộ phận đội quân TNXP.

 

Sau chỉnh huấn, phong trào thi đua toàn công trường diễn ra sôi nổi, không quân Mỹ vẫn liên tục dội bom nhưng ở đoạn đường nào cũng có lực lượng ứng cứu kịp thời, nên giao thông thường không bị gián đoạn lâu.

 

Trích Nhật ký ngày 1-9-1965:

 

 

 

Trích Nhật ký ngày 3-9-1965:

 

 

 

Trích Nhật ký ngày 7-9-1965:

 

Sau khi thông xe, gặp anh Lỏn, đại đội trưởng C.753, để hiểu cụ thể về tổ chức một đơn vị. Đơn vị có nhiều nữ, trẻ, chưa quen lao động, chịu khổ (dân Quảng Thuận làm nón, Ba Đồn buôn bán…), vừa tập trung đã có 4 đội viên đào ngũ. Hành quân đi bộ 6 ngày, gặp máy bay luôn, càng hoang mang. Đến nơi, chị em nữ khóc luôn…

 

 

 

Ghi chép của Nguyễn Khắc Phê