Trò chuyện với chúng tôi, ông Trương Ngọc Quyên cho biết: Những ngày đầu khi bắt tay gây dựng lại hội bài chòi ở phường Nam Lý, ông gặp nhiều khó khăn. Nếu như không có sự kiên trì, tính chịu khó thì ông đã bỏ cuộc. Bởi nhiều người cho rằng, ông bị “gàn dở”, việc của làng thì làng lo, mắc mớ chi mà ông ôm đồm “vác tù và hàng tổng” cho khổ thân.

 

Nghe vậy, biết vậy, nhưng ông Quyên đành tặc lưỡi bỏ qua. “Ai cũng tính toán hơn thua, ai cũng vì lợi ích cá nhân thì việc làng, việc xã hội ai lo? Trong khi, gây dựng lại hội bài chòi có phải tốn kém nhiều lắm đâu. Ngược lại, không chỉ con trẻ mà cả người già, ai ai cũng đều yêu thích”, ông Quyên giãi bày.

 

Người dân làng Thuận Lý xưa (nay là phường Nam Lý) rất yêu thích bài chòi. Hàng năm, cứ vào ngày 25 hoặc 26 tháng chạp, các tổ thợ mộc ở trong làng bắt đầu dựng chòi. 10 chòi được bố trí theo hình tròn, làm bằng gỗ, tre, cao chừng 1,5m, có bậc thang để người chơi lên, xuống. Trước mỗi chòi có treo tên theo quy ước thập can (giáp, ất, bính, đinh, mậu, kỷ, canh, tân, nhâm, quý) hoặc đánh số từ 1 đến 10 và được trang trí cờ hoa, câu đối. Ở giữa hội chòi đặt thêm 1 chòi cái cho người chủ trò, nơi có cờ hiệu, cờ xéo, trống chầu... và cả phần thưởng.

Theo lời ông Quyên, hội bài chòi ở làng Thuận Lý xưa diễn ra từ đêm 30 Tết đến hết ngày mồng 5, thu hút rất đông người tham gia. Bộ bài chòi ở phường Nam Lý có 30 con gồm các tên gọi khác nhau. Mỗi con bài được dán, viết trên mỗi thẻ tre và được chia đều cho 10 chòi, mỗi chòi 3 con.

 

Ở chòi cái cũng có 30 con bài như vậy, được găm vào ống đựng cao hơn đầu người để khi vào cuộc chơi, anh hiệu rút bất kỳ tên từng con bài và hô lên. Trong 1 hội chơi bài chòi có 9 ván, nếu chòi nào thắng được 3 ván (3 cờ xéo) thì được tặng 1 cờ vuông với phần thưởng lớn hơn. Nếu trúng 3 cờ vuông liên tục thì được tặng phần thưởng đặc biệt.

 

Trải qua thời gian, do nhiều nguyên nhân nên hội bài chòi ở làng Thuận Lý bị mai một. Mãi đến năm 2005, khi làm công tác người cao tuổi ở tổ dân phố, ông Trương Ngọc Quyên đã bàn với các cụ cao tuổi quyết tâm khôi phục lại hội bài chòi để vừa lưu giữ nét văn hóa truyền thống, vừa tạo sân chơi bổ ích cho người dân vào dịp vui xuân, đón Tết.

 

Để có được bộ 30 con bài chòi, một mình ông Quyên đã lặn lội vào Huế, rồi đến Quảng Nam để tìm mua. Khi có được bộ quân bài, ông Quyên tỉ mẫn chẻ từng thanh tre vót thành thẻ bài, rồi một mình ông dán, sơn tất cả 3 bộ bài để chuẩn bị cho hội bài chòi ngày Tết năm đó.

 

Riêng chuyện làm chòi cũng khiến ông trăn trở. Thế nhưng trong cái khó ló cái khôn, ông Quyên tiếp tục bàn bạc với cấp ủy, ban cán sự tổ dân phố để vận động các đoàn thể, mỗi tổ chức đứng ra đảm nhiệm làm một chòi. Bên cạnh đó, với sự hỗ trợ của người dân, Chi hội Người cao tuổi tổ dân phố 1 đã mua sắm thêm cờ hội, xiêng la, trống, mõ… Không chỉ vậy, trong suốt 10 năm đầu, ông Quyên chính là người đảm nhiệm việc hô bài chòi.

 

Cùng với việc chủ trì, "cầm chịch" trong hội bài chòi, ông Quyên còn truyền đạt kinh nghiệm, phương thức tổ chức và cách chơi cho thế hệ trẻ để qua đó góp phần gìn giữ, bảo tồn và phát huy giá trị của hội bài chòi. Đến nay, hội bài chòi ngày xuân ở phường Nam Lý đã được tổ chức hàng năm với quy mô bài bản. Ban tổ chức đã phân công trách nhiệm rõ ràng ai là người hô bài chòi, ai là anh hiệu, chạy thẻ…, qua đó đã tạo không khí vui tươi, sân chơi văn hóa hữu ích cho nhân dân dịp đầu xuân.

 

Được biết, không chỉ là người nặng duyên với bài chòi, ông Trương Ngọc Quyên từng là công nhân quốc phòng Đoàn 104 thuộc Tỉnh đội Quảng Bình. Tuổi trẻ ông cống hiến sức mình khi phá đá làm đường 14 phục vụ chiến trường Nam Lào. Năm 1973, ông chuyển về Ty Thủy lợi Quảng Bình. Năm 1990, ông nghỉ hưu và tham gia Hội Người cao tuổi.

 

Trải qua 85 tuổi đời, 53 tuổi Đảng, gần 50 năm tham gia công tác xã hội, ông Trương Ngọc Quyên đã có nhiều đóng góp quan trọng trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật bài chòi của quê hương. Năm 2018, ông vinh dự là một trong những đại biểu đoàn Quảng Bình dự lễ đón bằng ghi danh "Nghệ thuật bài chòi Trung bộ Việt Nam là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại" do tổ chức UNESCO trao tặng diễn ra tại tỉnh Bình Định.

 

Cũng trong dịp này, ông Trương Ngọc Quyên đã được Chủ tịch UBND tỉnh Quảng Bình tặng bằng khen về thành tích xuất sắc trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể nghệ thuật bài chòi Trung bộ-Việt Nam.