Rồi lớn lên, mẹ đi chợ buôn cá. Mẹ bảo, buôn ở chợ cũng phải học-học cách bán hàng, rao hàng. Nhìn khách mà nói giá: người quen, người lạ, đàn ông đi chợ hay đàn bà. Người già hỏi mua khác người trẻ, có người cần ngon, có người cần rẻ. Mua mà được thêm dù chỉ là chút ít cũng đã hồ hởi như được cộng niềm vui. Bà ngoại đã dạy mẹ tôi cách đếm cá, bao giờ một chục còn thêm vào thành 12 con mới gọi là chục chẵn, chứ đủ 10 con gọi là chục trụi, mà người đời chẳng ai muốn trụi cả.

 

Đời chợ cũng qua bao phen nổi chìm. Có chợ đình, chợ quán, chợ hôm, chợ mai, chợ phủ, chợ huyện, chợ tỉnh, chợ đón, chợ phiên. Rồi có những chợ mang tên sản vật riêng bán mua như chợ trâu (bò)… Sau này lớn lên, được đi đó đây khắp mọi vùng quê đất nước, tôi lại biết thêm chợ nổi-chợ họp trên sông (như chợ nổi Cái Răng ở miền Tây Nam bộ), chợ tình (như chợ tình Sa Pa)… Ký ức chợ mang theo cả ký ức làng, ký ức của mỗi đời người. Cứ vào chợ là ta biết được nếp sống, mức sống, phong tục tập quán, thổ ngữ qua lời ăn tiếng nói, qua sản phẩm, đặc sản bán mua, qua giao tiếp...

Những cái chợ quê như là văn hóa làng không thể thiếu được, như là một chân dung làng, lại như một mảnh hồn làng cứ đeo đẳng, miết vào trí nhớ. Đời người lại gắn với đời chợ. Có người chỉ bán một thứ hàng suốt đời. Như chợ quê tôi có bà Thái gọi là bà “Thái trầu”. Đời bà chỉ ngồi đúng góc chợ ấy, chỉ bán mỗi trầu và cau, còn lọ vôi là cho thêm, tuy cho ít nhưng không có vị vôi nồng ấy thì miếng trầu đâu có đậm đà.

 

Chợ quê bán đủ thứ từ kim chỉ vá may đến nhúm bồ kết, bó rau mùi thơm gội đầu... Bao đứa con lớn lên, đi xa, được học hành cũng từ gánh hàng vặt của mẹ. Niềm vui đi chợ không những là được chào hỏi như một nhu cầu giao tiếp của người Việt mà còn bởi được tự tay mình chọn lựa, nhất là các món hàng sống. Cũng mua một con gà, vào siêu thị là những con gà mổ sẵn, ép đông lạnh. Ở chợ quê, tay ta có thể lùa vào đôi cánh gà lông mượt, được sờ vào cái ức gà nần nẫn thịt, được ngắm cái mào đỏ tươi, được nghe tiếng “quang quác…” quen thuộc.

 

Các sản phẩm có gì xa lạ đâu mà thành đặc sản cả. Như món rau lang luộc chấm muối vừng, như món dam (cua đồng) có sẵn ở các hóc ruộng thành đặc sản bún riêu cua. Chợ quê vẫn giữ được độ tin cậy khi mua hàng quen, người quen bởi ngày nào chẳng gặp nhau. Cái hàng trầu ấy, bà Thái mất rồi thì con gái bà lại tiếp tục nghề của mẹ. Vì mua bán lấy hàng có “thổ” cả. Mua là mua niềm tin bền lòng, mua cái nghĩa, cái tình…

 

Đời chợ cũng bao lần thay đổi. Những khu chợ mới được dựng nên khang trang hơn, che mưa, che nắng, rồi siêu thị hiện đại. Nhưng ở những miền nông thôn xa xôi thì đời chợ vẫn còn thương hiệu, cái thương hiệu không cần treo bảng giá. Và mẹ tôi đã già không còn chạy chợ, nhưng thỉnh thoảng vẫn thích đi chợ, đi chơi chợ, đi thật ung dung, thư thái. Về già mẹ có hai thú vui, hai nơi hay lui đến. Đó là lên chùa tĩnh lặng và đến chợ để được lắng nghe những âm thanh... "rất đời". Chính chợ và chùa đã neo giữ mẹ tôi sống nốt những ngày thanh thản. Mẹ ơi! đời chợ thì dài mà đời người sao lại ngắn thế?!