Đất và người Quảng Bình
icon facebookFacebook icon phoneLiên hệ
icon categoryChuyên mục

Khám phá lễ hội "Cầu ngư"

  • 13:58 | Thứ Tư, 22/01/2020
  • icon gmail
  • icon facebook
  • icon youtube
(QBĐT) - Được trao truyền và tiếp nối qua nhiều thế hệ, lễ hội "Cầu ngư" đã trở thành hoạt động văn hóa dân gian hàm chứa nhiều giá trị đặc sắc trong đời sống tâm linh, tín ngưỡng và tác động sâu sắc đến việc bám biển, mưu sinh của cư dân vùng biển Quảng Bình. Đặc biệt, với tên gọi mới “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”, lễ hội "Cầu ngư" đang dần định hướng đầu tư bài bản trên cơ sở bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa và phát triển du lịch trải nghiệm, khám phá di sản một cách hiệu quả, bảo đảm độc đáo, khác biệt…
 
Lễ hội "Cầu ngư" của mỗi làng biển Quảng Bình có thể khác nhau về quy mô, thời gian và chứa đựng những giá trị độc đáo riêng, nhưng điểm chung nhất là hoạt động tín ngưỡng mang tính cộng đồng, tạo nên sức sống trường tồn trong suốt chiều dài lịch sử. Sức sống ấy không chỉ thể hiện ở khát vọng ra khơi thuận buồm xuôi gió, tôm cá đầy khoang, mà còn là nét đẹp về đời sống tinh thần phong phú, giàu giá trị nhân văn.
 
So với các tỉnh, thành khác, lễ hội "Cầu ngư" ở làng biển Quảng Bình tích hợp nhiều hình thức nghệ thuật truyền thống, diễn xướng dân gian, mang bản sắc và đặc trưng riêng. Cụ Lê Thanh Tùy (70 tuổi), người chứng kiến lễ hội "Cầu ngư" của làng Cảnh Dương (Quảng Trạch) qua các thời kỳ lịch sử tự hào cho biết, mỗi giai đoạn do điều kiện khác nhau mà lễ hội diễn ra lớn hay nhỏ, song việc tổ chức lễ hội "Cầu ngư" được lưu truyền từ đời này sang đời khác, trở thành bản sắc của làng.
 
Đặc biệt, lễ rước kiệu Thành hoàng tại đình thờ tổ và nghi lễ đọc văn tế Thần Ngư ở Linh Ngư miếu luôn là phần độc đáo nhất trong lễ hội "Cầu ngư" Cảnh Dương. Đội hình rước kiệu gần ba, bốn trăm người trong những bộ trang phục truyền thống đẹp mắt. Cùng với đó, cảnh cờ, lọng, kiệu, hoa… và mô hình con thuyền, cùng đoàn lân sư rồng đã mang đến không khí lễ hội sôi động.
 
Tiếng trống, tiếng chiêng liên hồi như thúc giục, thu hút mọi người cùng tham gia vào đoàn. Hò khoan-chèo cạn của Cảnh Dương cũng khác biệt, đó là lối ca hát mộc mạc, kể chuyển dân gian có âm thanh, nhịp điệu chắc khỏe và động tác chèo cạn khoan thai, mạnh mẽ của những ngư dân trên chiếc thuyền tượng trưng hướng ra khơi.
Lễ hội
Lễ hội "Cầu ngư" các làng biển Quảng Bình được trao bằng cộng nhận “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”.
Nghệ nhân dân gian Võ Anh Tý (68 tuổi, Bảo Ninh TP. Đồng Hới) chia sẻ, bao đời nay, dân làng biển Bảo Ninh truyền miệng câu ca: “Bao giờ cho đến tháng tư/Làng ta mở hội cầu ngư rộn ràng/Trước thì vui xóm vui làng/Sau là cầu nguyện mùa màng bội thu". "Cầu ngư" của Bảo Ninh nhất định phải có múa bông, chèo cạn và hội thi bơi trải, nét đặc sắc không thể thiếu trong lễ hội làm nên những giá trị văn hóa truyền thống khó có nơi nào có được.
 
Ấn tượng nhất là màn chèo cạn-hò khoan được kết hợp từ lời ca, giai điệu của những làn điệu mượt mà, trữ tình (gồm mái ba, mái nện, hò khoan) hòa với nhạc đệm, tiếng phách, tiếng nhịp và chèo cạn duyên dáng, uyển chuyển của các thôn nữ, tạo nên buổi tổng hòa các thể loại ca-múa-hát say đắm lòng người…
 
Về với "Cầu ngư" của Nhân Trạch (Bố Trạch), du khách bắt gặp điệu múa chạy chữ (hay múa động đăng), tạo nét vô cùng “lạ” cho lễ hội vùng quê ven biển này. Đây là hình thức múa tập thể, các thành viên cầm đèn bông vừa múa, vừa sắp xếp thành các chữ Hán “thiên-hạ-thái-bình”, “cầu ngư-đắc lợi”… nhằm cầu chúc cho cả “thiên hạ”, đất nước được yên bình, cuộc sống ấm no, hạnh phúc. Điệu múa cổ đòi hỏi người múa phải rất dẻo dai, linh hoạt trong động tác di chuyển, kết hợp và ăn nhập với âm nhạc từ các nhạc cụ dân tộc, như: kèn, sanh tiền, xập xèng, trống…
 
Với những giá trị văn hóa, lịch sử và đặc trưng nghệ thuật, lễ hội "Cầu ngư" các làng biển Quảng Bình được công nhận “Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia”. Đây không chỉ là lợi thế trong việc bảo tồn giá trị di sản, mà còn là “đòn bẩy” quan trọng để phát triển du lịch cộng đồng, đưa lễ hội trở thành một sản phẩm du lịch biển độc đáo.
 
Những năm qua, TP. Đồng Hới đã nghiên cứu, tạo ra các hoạt động trải nghiệm thực tế hấp dẫn, mới lạ để thu hút du khách hòa mình vào lễ hội. Điểm nhấn Tuần Văn hóa-Du lịch Đồng Hới chính là giới thiệu nét đẹp văn hóa truyền thống của miền biển xanh-cát trắng-nắng vàng với lễ hội "Cầu ngư", múa bông-chèo cạn, đua thuyền truyền thống trên sông Nhật Lệ, đặc sản biển... Đương nhiên, lễ hội "Cầu ngư" bây giờ không chỉ là hoạt động văn hóa tín ngưỡng dân gian riêng của xã Bảo Ninh mà đang dần trở thành một sản phẩm du lịch phục vụ du khách gần xa mỗi khi đến với Quảng Bình trong dịp nghỉ 30-4 và 1-5.
 
Theo ông Hồ An Phong, Giám đốc Sở Du lịch, để lễ hội "Cầu ngư" có "chỗ đứng” và trở thành sản phẩm du lịch đích thực thì phải loại bỏ dần yếu tố lạc hậu, duy trì giá trị chân thực của lễ hội. Hình thức, nội dung phần hội phải được đổi mới, theo kịp xu hướng thời đại và nhu cầu của du khách. Mặt khác, phải có sự liên kết chặt chẽ giữa chủ thể lễ hội với đơn vị làm du lịch để tạo không gian biểu diễn thể hiện nét đẹp văn hóa truyền thống của lễ hội.
 
Nắm bắt xu thế đó, năm 2018, Sở Du lịch phối hợp với huyện Quảng Trạch xây dựng sản phẩm “Làng văn hóa du lịch Cảnh Dương” với tâm điểm hoạt động, gồm: tái hiện lễ hội "Cầu ngư", không gian trưng bày bộ xương cá Ông, cung đường bích họa; đồng thời, đưa thêm tiết mục múa lục cúng hoa đăng, lân sư rồng… để lễ hội thêm sôi nổi.
Múa chạy chữ trong lễ hội
Múa chạy chữ trong lễ hội "Cầu ngư".
Phải khẳng định rằng, những nghệ nhân dân gian có vai trò quan trọng trong việc giữ gìn, phát triển lễ hội "Cầu ngư”. Họ được xem là “linh hồn”, “báu vật sống” trực tiếp tham gia sáng tạo, lưu giữ, truyền dạy và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể từ thế hệ này sang thế hệ khác. “Vì vậy, để “giữ lửa” và nâng tầm cho loại hình văn hóa phi vật thể này, các địa phương cần “nuôi dưỡng”, phát huy vai trò của các nghệ nhân. Bởi, nơi nào có CLB văn nghệ dân gian, nơi đó các giá trị của văn hóa dân gian dường như được khôi phục nguyên vẹn và giới thiệu, quảng bá rộng rãi hơn. 
 
Minh chứng sống động hiện nay, CLB văn nghệ dân gian các làng biển ngày càng thu hút du khách trong nước và quốc tế khám phá, chiêm ngưỡng vẻ đẹp tiềm ẩn trong đời sống vật chất, tinh thần của cư dân các vùng quê giàu truyền thống văn hóa…”, nhà nghiên cứu văn hóa dân gian Đặng Thị Kim Liên nhấn mạnh.
 
Thùy Lâm