(QBĐT) - Nghĩa trang nhân dân (NTND) là một trong những chỉ tiêu của tiêu chí môi trường trong xây dựng nông thôn mới (XDNTM). Chỉ tiêu này được xem là đạt khi NTND được xây dựng theo quy hoạch, được cấp thẩm quyền phê duyệt và có quy chế về quản lý. Quy định là thế nhưng trên thực tế, nhiều địa phương trong tỉnh vẫn tồn tại hàng trăm nghĩa trang không có quy hoạch hoặc quy hoạch bất hợp lý. Đây đang thực sự là “bài toán” khó đối với chính quyền cơ sở khi muốn đẩy nhanh lộ trình XDNTM.

“Khó quy về một mối”

Đó là nhận định của chính quyền các địa phương khi đề cập đến quy hoạch NTND trên địa bàn. Nghĩa trang không chỉ đơn thuần là nơi an táng mà còn là nơi bày tỏ tình cảm, đạo lý của người sống với người đã khuất. Tuy nhiên, bên cạnh nghĩa trang liệt sĩ được quy hoạch, xây dựng một cách bài bản, thì từ trước đến nay tại nhiều địa phương, NTND hầu như chưa được quan tâm. Những nghĩa địa tự phát, những khu mộ dòng tộc xuất hiện ngày càng nhiều.

Hầu hết các nghĩa trang tự phát từ rất lâu. Số lượng nghĩa trang ở từng địa phương thường phụ thuộc vào quy mô dân số hoặc số thôn, do đó, trung bình mỗi thôn hoặc khu dân cư thường có ít nhất một nghĩa trang. Như vậy, mặc dù nhiều địa phương đã xác định rõ để đạt chuẩn NTM cần quy hoạch NTND tập trung, nhưng thực tế để thực hiện điều này là chuyện không hề dễ dàng.

Xã Sơn Trạch (Bố Trạch) là một trường hợp điển hình. Cả xã có 10 thôn, bản nhưng lại có đến 13 NTND và 1 nghĩa trang liệt sỹ, trong đó, có thôn tồn tại đến 2 nghĩa trang, như: Trằm Mé, Hà Lời, Xuân Sơn. Giải thích thực trạng này, ông Nguyễn Văn Hòa, Chủ tịch Ủy ban MTTQVN xã Sơn Trạch cho biết, Sơn Trạch bao gồm cả người lương và giáo, trong đó người công giáo chiếm khoảng 42%.

Do tâm lý bà con luôn muốn có nghĩa trang riêng của dòng họ, họ giáo, nên các nghĩa trang tự phát mọc lên khá nhiều. Thêm vào đó, trừ hai thôn Hà Lời và Xuân Tiến có địa hình tương đối thuận lợi, 7 thôn còn lại và bản Rào Con địa hình phức tạp, đa số là đồi núi dốc cộng với những khó khăn trong việc huy động vốn, nên việc vận động các thôn quy hoạch xây dựng nghĩa trang tập trung gần như là điều không thể.

Cũng giống như Sơn Trạch, xã Quảng Thạch (Quảng Trạch) có 9 NTND nằm rải rác ở 9 thôn và theo đánh giá của chính quyền địa phương thì việc quy hoạch để quy về một mối đối với các nghĩa trang trên địa bàn xã là điều không tưởng.

“Ngoài yếu tố tâm lý của người dân, không muốn di dời các phần mộ thì điều kiện địa hình và kinh phí là trở ngại lớn nhất trong quy hoạch nghĩa trang của Quảng Thạch. Xã hiện có 9 thôn nhưng mỗi thôn lại cách nhau 3-4 km, giao thông đi lại khó khăn cộng với nguồn ngân sách hạn hẹp nên việc quy hoạch cụm nghĩa trang tập trung là rất khó, nói thẳng ra là không thể”, ông Phan Thanh Sơn, Chủ tịch UBND xã Quảng Thạch chia sẻ.

Hầu hết các nghĩa trang nhân dân ở nhiều địa phương đều không đạt chuẩn theo quy hoạch.

Tương tự, xã Cảnh Hóa (Quảng Trạch) có 5 NTND/7 thôn, chưa kể đến các phần mộ nằm rải rác nhiều nơi. Vướng mắc địa phương đang gặp phải khi quy hoạch xây dựng NTND ngoài vấn đề địa hình, vốn đầu tư và yếu tố tâm linh thì nguồn quỹ đất cũng đang khiến lãnh đạo xã loay hoay không tìm được hướng giải quyết. Với 5 nghĩa trang/ 7 thôn, Cảnh Hóa phải cần trên 10 ha đất mới đủ để xây dựng các nghĩa trang tập trung. Trong khi đó, quỹ đất của xã rất hạn hẹp, lại phải chia đều cho nhiều nhu cầu khác, như nhà ở dân cư, sản xuất, kinh doanh...

Đây chỉ là 3 trong số rất nhiều địa phương tỉnh ta đang loay hoay với “bài toán” quy hoạch NTND về một mối. Rõ ràng, để tiết kiệm quỹ đất, bảo đảm vấn đề vệ sinh môi trường, đối với nhiều địa phương, việc quy hoạch cụm nghĩa trang tập trung là rất cần thiết. Tuy nhiên, do nhiều nguyên nhân mà chủ yếu là vấn đề tâm linh, vốn, quỹ đất, nên đây đang thực sự là “giấc mơ xa” đối với không ít xã.

“Cửa ải gian nan”

Trong bộ tiêu chí XDNTM, tiêu chí 17 quy định xã nông thôn mới phải có NTND xây dựng theo quy hoạch, được cấp có thẩm quyền phê duyệt, khoảng cách của nghĩa trang đối với khu dân cư phải bảo đảm lớn hơn 100m; diện tích đất xây dựng cho mỗi mộ chôn cất một lần tối đa không quá 5m2; có quy chế về quản lý nghĩa trang; nơi trồng cây xanh, có lối đi thuận lợi cho việc thăm viếng; mộ phải đặt theo hàng, xây dựng đúng diện tích và chiều cao quy định...Quy định là như vậy nhưng thực tế lại khác xa “một trời một vực” bởi lẽ, số lượng NTND thì nhiều nhưng số lượng đạt chuẩn lại rất “khiêm tốn”.

Không có tường rào bảo vệ, không nhà quản trang, không hệ thống thoát nước và đường đi lại khó khăn là đặc điểm chung của phần lớn các NTND tại Sơn Trạch. Hầu hết các nghĩa trang của địa phương đều hình thành từ lâu đời theo hình thức tự phát nên không được quy hoạch bài bản. Gọi là nghĩa trang nhưng thực chất chỉ là những khu chôn cất tự phát của người dân có từ bao đời nay. Những khu chôn cất này nằm giữa đồng, trên rẫy hoặc nằm dọc hai bên đường, không có lối đi thông thoáng, cây cối, cỏ dại mọc che khuất cả tầm nhìn.

Hiện tại, cả 13 NTND của xã đều chưa đạt chuẩn theo quy hoạch, đặc biệt, rất nhiều phần mộ không có ranh giới rõ ràng với khu dân cư hoặc nguồn nước sinh hoạt của người dân gây ảnh hưởng không nhỏ đến mỹ quan khu vực cũng như chất lượng cuộc sống của bà con.

Cùng chung cảnh ngộ, xã Thái Thủy (Lệ Thủy) có 7 thôn nhưng lại có đến hơn 10 NTND. Trước kia, mặc dù chưa có quy hoạch khu nghĩa địa cụ thể, nhưng đối với người dân, các khu vực có nhiều mồ mả được mặc định là khu nghĩa địa dành cho người mất. Ngoài yếu tố bảo đảm khoảng cách với khu dân cư thì hầu hết các NTND của Thái Thủy đều không đạt chuẩn theo quy hoạch. Đây cũng là tình trạng chung của xã Quảng Thạch (Quảng Trạch), xã Thuận Hóa (Tuyên Hóa) và rất nhiều địa phương khác ở tỉnh ta.

Theo thống kê của Chi cục Bảo vệ môi trường, Sở Tài nguyên - Môi trường, sau hơn 6 năm triển khai thực hiện Chương trình mục tiêu quốc gia XDNTM với nỗ lực không ngừng của Đảng bộ, chính quyền và nhân dân các địa phương, đến nay toàn tỉnh đã có 80/136 xã đạt chuẩn tiêu chí môi trường. Tuy nhiên, đối với các địa phương còn lại, việc chuẩn hóa tiêu chí này đang gặp phải rất nhiều trở ngại, trong đó vấn đề quy hoạch nghĩa trang được xác định là một trong “cửa ải” gian nan nhất.

Cần những giải pháp bền vững

Trên thực tế, việc quy hoạch lại NTND theo các tiêu chí NTM là rất cần thiết. Song cũng phải thừa nhận rằng, thực hiện được quy hoạch là một áp lực không nhỏ với mỗi chính quyền cơ sở. Chưa nói đến kinh phí hỗ trợ, cái khó nhất là ý thức, tư tưởng, quan niệm của mỗi người. Quy hoạch đã có nhưng để thực hiện được theo quy hoạch là chuyện không hề dễ dàng.

Theo ý kiến của chính quyền nhiều địa phương, khi việc quy hoạch cụm nghĩa trang tập trung là chuyện của “tương lai” thì vấn đề trước mắt là cần phải chỉnh trang lại các nghĩa trang, bảo đảm các tiêu chí đã đề ra, như: phải có hàng rào, lối đi thông thoáng, trồng cây xanh...; tích cực tuyên truyền, vận động để nâng cao nhận thức cho người dân về vấn đề chỉnh trang, cải tạo nghĩa trang, đặc biệt cần đề cao tinh thần tự giác của mỗi đảng viên.

Theo đó, đảng viên thuộc dòng họ, chi họ nào thì có trách nhiệm tuyên truyền, vận động dòng họ đó. Đồng thời, các địa phương cần tổ chức họp bàn, đưa quy định về nếp sống văn hóa trong ma chay vào quy chế xét thi đua khen thưởng với các cơ sở thôn, làng và có chế tài, xử lý nghiêm những tổ chức, dòng họ, gia đình, cá nhân vi phạm. Để bảo đảm lộ trình XDNTM, các địa phương cần nâng cao hơn nữa vai trò, trách nhiệm của mình trong công tác quy hoạch NTND, tránh để tình trạng quy hoạch là chuyện quy hoạch còn thực hiện hay không là chuyện “để đó”.

Tâm An