(QBĐT) - Bảo hiểm xã hội (BHXH) tự nguyện là chính sách an sinh xã hội có ý nghĩa thiết thực của Nhà nước nhằm tạo điều kiện cho người lao động (NLĐ) tự do tham gia để được nhận lương hưu khi không còn khả năng lao động. Trên địa bàn tỉnh ta, dù chính sách BHXH tự nguyện được triển khai từ năm 2009 với nhiều ưu đãi nhưng đến thời điểm hiện tại vẫn chỉ có 2.862 NLĐ tham gia. Đây là con số khá khiêm tốn so với tiềm năng và lợi ích mà BHXH tự nguyện đem lại cho NLĐ.

Nguyên nhân vì đâu?

Tham gia BHXH tự nguyện, người lao động tự do có thu nhập thấp, không ổn định sẽ được hưởng lương hưu, bảo đảm cuộc sống khi về già. Đây là một chính sách an sinh xã hội hết sức nhân văn của Đảng và Nhà nước, nhưng trên thực tế vẫn còn nhiều người dân chưa hiểu hoặc còn mơ hồ về loại hình bảo hiểm này. Tìm hiểu ở một số xã trên địa bàn huyện Tuyên Hóa, chúng tôi thấy: Mặc dù BHXH tỉnh đã tuyên truyền các chính sách, chế độ của các loại bảo hiểm đến người dân, nhưng mức độ tuyên truyền chưa sâu rộng nên đa số người dân vẫn chưa hiểu và mặn mà với loại hình bảo hiểm mang tính ưu việt này.

Chị Nguyễn Thị Hương, xã Cao Quảng (Tuyên Hóa) cho hay, từ trước tới giờ chị chỉ biết về các loại hình bảo hiểm như: y tế, nhân thọ vì năm nào cũng mua, còn loại hình bảo hiểm để được hưởng lương hưu thì chị chưa nghe thấy. Còn chị Đoàn Thị Mai, ở xã Thạch Hóa (Tuyên Hóa) làm nghề thợ may hơn 10 năm nay cũng không biết gì khi được hỏi về BHXH tự nguyện. Do chưa nắm bắt được thông tin về cách thức, thủ tục nên thay vì đóng BHXH tự nguyện chị lựa chọn phương án gửi tiết kiệm tại ngân hàng.

Theo Luật BHXH 2014, BHXH tự nguyện là loại hình BHXH mà NLĐ tự nguyện tham gia, được lựa chọn mức đóng và phương thức đóng phù hợp với thu nhập của mình để hưởng BHXH. Khi tham gia BHXH bắt buộc, NLĐ được hưởng 5 chế độ: ốm đau, thai sản, tai nạn lao động/bệnh nghề nghiệp, hưu trí, tử tuất; còn tham gia BHXH tự nguyện thì chỉ được hưởng 2 chế độ: hưu trí và tử tuất... Đây là nguyên nhân làm cho phần lớn NLĐ chưa mặn mà tham gia BHXH tự nguyện. Nhiều người dân tại huyện Quảng Trạch mà chúng tôi có dịp tiếp xúc đều cho biết, họ rất băn khoăn giữa việc tham gia BHXH tự nguyện hay gửi tiền tiết kiệm. Chị Đặng Thị Liên, bán hàng quần áo ở chợ Quảng Châu, tâm sự: “Do công việc không ổn định, tôi cũng muốn đóng BHXH tự nguyện hàng tháng để khi về già có chế độ, nhưng nghe đâu chỉ được hưởng hưu trí và tử tuất, còn các chế độ khác rất cần thiết với NLĐ như ốm đau, thai sản, tai nạn lao động thì không được hưởng. Đây là lý do khiến NLĐ như chúng tôi chưa thực sự quan tâm và tham gia”.

Thu nhập thấp, cuộc sống còn nhiều khó khăn là nguyên nhân chính khiến người nông dân không mấy mặn mà với BHXH tự nguyện.

Ngoài sự chênh lệch trong thụ hưởng chế độ thì một thực tế khác là hầu hết NLĐ tự do, đặc biệt là NLĐ làm nông nghiệp có thu nhập thấp, không ổn định, đời sống còn nhiều khó khăn trong khi mức đóng BHXH lại khá cao. Chị Nguyễn Thị Vân, ở xã Vạn Trạch (Bố Trạch) chia sẻ, thu nhập từ mấy sào ruộng của một nông dân như chị không đủ để trang trải chi phí  trong cuộc sống hàng ngày và học hành cho các con, nói gì đến việc tham gia BHXH tự nguyện. Tâm sự của chị Vân cũng là nỗi niềm chung của nhiều NLĐ tự do hiện nay, rất mong muốn khi về già được nhận một khoản lương hưu để trang trải cuộc sống hàng ngày, nhưng với khoản thu nhập không mấy dư dả khiến đa phần không dám nghĩ đến việc tham gia BHXH tự nguyện. Ngoài ra, nhiều lao động tự do đã lớn tuổi lo ngại không biết liệu mình có sống được đến 20 năm để hưởng BHXH mà tham gia hay không. Bởi lẽ theo quy định thời gian đóng BHXH kéo dài, NLĐ đủ 60 tuổi đối với nam và 55 tuổi đối với nữ phải đủ 20 năm đóng BHXH.

Giải pháp nào để chính sách BHXH tự nguyện đi vào cuộc sống?

Với nhiều tính ưu việt và thủ tục tham gia khá đơn giản, nhưng trên thực tế, số người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh đạt tỷ lệ rất thấp. Tính đến tháng 7-2016, trên địa bàn tỉnh chỉ mới có 0,58% lực lượng lao động tham gia BHXH tự nguyện, trong đó đa phần là những người lao động có đóng BHXH bắt buộc và đóng thêm để đủ số năm nhận lương hưu.

Huyện Minh Hóa là một trong những đơn vị có số người tham gia BHXH tự nguyện thấp nhất trong toàn tỉnh. Đến hết tháng 7-2016, trên địa bàn huyện chỉ có 174 người tham gia BHXH tự nguyện. Ông Đinh Hữu Nam, Giám đốc BHXH huyện Minh Hóa cho biết, sở dĩ kết quả triển khai BHXH tự nguyện còn thấp một phần do người dân chưa hiểu lợi ích của loại hình bảo hiểm này, một phần do điều kiện kinh tế của đa số NLĐ còn thấp, trong khi BHXH tự nguyện yêu cầu đối tượng phải có mức thu nhập tương đối ổn định và thời gian tham gia dài. Bên cạnh đó, công tác tuyên truyền, vận động, phổ biến chính sách BHXH tự nguyện chưa thực sự sâu rộng trong nhân dân, còn thiếu sự phối hợp đồng bộ giữa các cấp, ngành và mặc nhiên coi đây là nhiệm vụ của ngành BHXH.

Trao đổi với ông Nguyễn Minh Tuấn, Trưởng phòng Khai thác và Thu nợ, BHXH tỉnh, được biết: Nguyên nhân tỷ lệ người tham gia BHXH tự nguyện trên địa bàn tỉnh đạt thấp chủ yếu vẫn là do e ngại thiệt thòi về quyền lợi so với loại hình BHXH bắt buộc. Thêm nữa, mức đóng cho loại hình bảo hiểm này hiện vẫn còn ở mức khá cao so với thu nhập của NLĐ. Mức đóng của người tham gia BHXH tự nguyện hàng tháng bằng 22% mức thu nhập tháng và do người dân tự lựa chọn. Hiện mức thu nhập tháng do người dân tự lựa chọn thấp nhất bằng mức chuẩn hộ nghèo của khu vực nông thôn theo quy định của Thủ tướng Chính phủ (700 ngàn đồng) và cao nhất bằng 20 lần mức lương cơ sở tại thời điểm đóng, nên nhiều người không muốn tham gia.

Cũng theo ông Tuấn, để chính sách BHXH tự nguyện thực sự đi vào cuộc sống, các cơ quan nhà nước có thẩm quyền cần điều chỉnh các quy định cho phù hợp với thực tế, hài hòa với lợi ích của người tham gia bảo hiểm. BHXH các huyện, thị xã, thành phố cần tăng cường công tác tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về BHXH tự nguyện để người dân thấy được lợi ích lâu dài của việc tham gia BHXH tự nguyện. Thời gian tới, BHXH tỉnh sẽ tiếp tục phối hợp với các cấp chính quyền, các hội, đoàn thể tăng cường công tác thông tin, tuyên truyền Luật BHXH tự nguyện trên các phương tiện thông tin đại chúng, cũng như xuất bản các ấn phẩm tuyên truyền đến tay NLĐ. Đồng thời, BHXH tỉnh cũng sẽ tập trung xây dựng đội ngũ công tác viên ở một số ngành liên quan có năng lực, trình độ để làm công tác hướng dẫn, tập huấn cho cộng tác viên ở cơ sở, cũng như mở rộng hệ thống đại lý thu BHXH tự nguyện tại các xã, thôn trong toàn tỉnh.

Bên cạnh việc hoàn thiện cơ chế chính sách, BHXH tỉnh cần có định hướng phát triển chính sách BHXH tự nguyện cho từng giai đoạn, từng đối tượng, từng khu vực kinh tế. Việc xây dựng chính sách hỗ trợ một phần kinh phí đóng BHXH tự nguyện cho nhóm lao động này là rất cần thiết để họ có thể tham gia BHXH tự nguyện. Các ngành, các cấp cũng cần xác định BHXH tự nguyện là nhiệm vụ mang tính cộng đồng, tính xã hội, bởi vậy không riêng một ngành, một địa phương có thể tự làm được mà cần phải có sự vào cuộc một cách đồng bộ của các ngành, các địa phương trong tỉnh.

Lan Chi