(QBĐT) - Còn nhớ cách đây vài năm, tôi có dịp đến với làng Xuân Lai (xã Xuân Thủy, Lệ Thủy) và cứ đau đáu mãi những ánh mắt trăn trở của những già làng nơi đây. Họ lo điệu múa Tứ linh truyền thống của làng sẽ mất dần bởi sự “tấn công” đến khắc nghiệt của những giá trị văn hóa tân thời. Vậy nhưng, hôm nay, sau những nỗ lực không mệt mỏi, điệu múa dân gian ấy đã được khôi phục và đang ngày càng  được phát huy giá trị ngay trên chính mảnh đất bên dòng Kiến Giang.

Rộn ràng Tứ linh

Trong chuyến trở lại mảnh đất này, tôi lại tìm gặp ông Võ Văn Dy, hậu duệ đời thứ 4 của ông Võ Văn Đảnh-một quan lại trong triều đình Huế, người có công lớn trong việc mang điệu múa Tứ linh về với mảnh đất nằm phía tả ngạn sông Kiến Giang này. Khác với ánh mắt buồn thăm thẳm cách đây vài năm trước, trong dáng vẻ già nua của ông lão đã quá tuổi thất thập ấy, đã ánh lên một niềm hy vọng. Ông tự hào khoe rằng điệu múa Tứ linh đã được phục hồi. Vui thay, dịp lễ hội mừng kỷ niệm 70 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9 vừa qua, đội múa Tứ linh của làng đã được mời tham gia biểu diễn trong chương trình liên hoan văn nghệ toàn huyện. Vậy là sau nhiều năm vắng bóng, đội múa Tứ linh Xuân Lai đã được biểu diễn cho nhân dân toàn huyện xem vào đúng dịp mừng Tết Độc lập.

Trước đó không lâu, được sự động viên của UBND huyện Lệ Thủy, ông Võ Văn Dy đã tập hợp lại đội Tứ linh của làng để tập luyện chuẩn bị cho sự “trở lại” ý nghĩa này. Do một số phục trang biểu diễn đã bị hư hỏng theo thời gian nên ông thân chinh vào tận Huế để đặt mua lại. Thứ gì không có sẵn, ông phải cắm cúi làm thủ công. Sau những nỗ lực không mệt mỏi, buổi tối hôm ấy, tiết mục mở màn của đội múa Tứ linh Xuân Lai (Xuân Thủy) đã thu hút hàng trăm ánh mắt dõi theo của nhân dân huyện nhà. Đối với nhiều người, nhất là thế hệ trẻ hôm nay, điệu múa dân gian ấy còn khá mới lạ và đầy thú vị. Họ chăm chú dõi theo từng điệu múa, từng động tác của các nhân vật. Đáp lại sự kỳ vọng của khán giả huyện nhà, trong tiếng trống hội rộn rã, các nhân vật long-lân-quy-phượng-vương-tướng... không ngừng chuyển động với các thao tác dứt khoát, mạnh mẽ và đầy khôn khéo. 

Theo cuốn “Quảng Bình-Ẩn tích thời gian” do Hội Di sản Văn hóa Việt Nam tỉnh Quảng Bình xuất bản năm 2009, điệu múa Tứ linh (hay còn được gọi là điệu múa Vương- Tướng-Long-Hổ) xuất hiện ở làng Xuân Lai khoảng cuối thế kỷ 19. Điệu múa này là biểu tượng bốn phương về hội tụ với ý nghĩa “đất lành chim đậu”, với ước mong thiên hạ thái bình, bốn mùa no ấm. Mỗi đoàn múa Tứ linh thường có các nhân vật: long, lân, quy, phụng, vương, tướng, rồi người đánh trống, thổi kèn...

Đội múa Tứ linh biểu diễn tại Hội diễn văn nghệ chào mừng 70 năm Cách mạng Tháng Tám và Quốc khánh 2-9 huyện Lệ Thủy

Gần một thế kỷ hiện diện trong đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân Lệ Thủy, đội múa Tứ linh Xuân Lai góp mặt ở hầu hết các buổi diễn văn nghệ quần chúng của huyện nhà thời bấy giờ. Tự hào nhất là những dịp được vinh dự biểu diễn nhân dịp Tổng Bí thư Lê Duẩn, Đại tướng Võ Nguyên Giáp vào thăm Quảng Bình hay những đợt đại hội Đảng bộ tỉnh... Trải qua bao thăng trầm thời gian, điệu múa Tứ linh cũng dần đi vào đời sống như một món ăn tinh thần dân dã của người dân nơi đây. Không chỉ là linh hồn trong mỗi dịp lễ lạc, hay biểu diễn trong các lễ mừng thọ cho các cụ tại địa phương, múa Tứ linh còn được sử dụng trong những dịp tang lễ, ma chay như một hình thức để tiễn đưa người quá cố về với cát bụi. Bởi thế, tuy xuất phát từ nơi cung cấm, nhưng qua thời gian, những nét cung đình đã dần biến hóa, mang đậm yếu tố dân gian, rồi chuyển từ dân gian sang điệu múa tín ngưỡng. Và hôm nay, sau một thời gian dài vắng bóng, múa Tứ linh Xuân Lai vẫn được người xem đón nhận bằng tất cả sự nồng hậu và trân trọng.

Sẽ có người giữ gìn

Đó là khẳng định của ông Võ Văn Dy, đội trưởng đội múa Tứ linh Xuân Lai và cũng là người suốt đời đau đáu bảo tồn điệu múa dân gian quý báu này. Ở Xuân Lai, những nghệ nhân múa cổ ngày càng hiếm dần. Hầu hết trong số họ đã trở về cùng cát bụi, số khác đã bước vào tuổi xưa nay hiếm. Nhưng vui thay, khi thế hệ này ra đi, thế hệ khác lại tiếp nối bởi trong mỗi con người của vùng quê ấy, vẫn có chung một niềm mong ước sẽ gìn giữ mãi vốn văn hóa quý báu mà cha ông để lại. Đội múa Tứ linh biểu diễn năm nay của làng Xuân Lai có 12 người, hầu hết họ đều còn rất trẻ. Trong những ngày luyện tập chuẩn bị hội diễn, ngày họ vất vả với cuộc sống mưu sinh nhưng tối đến, họ lại tập trung tại nhà ông Dy để tập luyện. Ông Dy bảo, còn nhớ những năm chống Mỹ, ngày bận bịu với công việc đồng áng, rồi phải tránh trú trước những đợt bom rải thảm của quân thù vậy mà tối đến, dưới ánh đèn dầu leo lắt, những người trong đội vẫn say sưa tập múa, đợi đến mùa lễ hội lại được dịp phô diễn, thì nay, lớp trẻ hôm nay vẫn còn nguyên tinh thần và niềm say mê tập luyện ấy.

Theo ông Dy, múa Tứ linh không chỉ đòi hỏi người biểu diễn phải khỏe mạnh, nhanh nhẹn, mà còn phải dứt khoát trong từng động tác, cử chỉ. Mỗi nghệ nhân đóng vai long, lân, quy, phụng, vương hay tướng đều phải có những đòi hỏi riêng. Nếu người mang đầu rồng thì phải mềm mại, uyển chuyển trong từng điệu uốn lượn, người mang đầu hổ phải biết gầm gừ, dương vuốt ra oai. Những người đóng vai Vương, Tướng phải biết chút ít võ nghệ, nhanh nhẹn trong từng điệu bộ, bước đi. Vai diễn nào cũng đòi hỏi người múa phải dành nhiều thời gian tập luyện công phu, cần mẫn. Nên muốn đạt đến độ chuyên nghiệp, đội múa cần có nhiều thời gian nghiên cứu, tìm tòi và luyện tập hơn nữa. “Muốn vậy thì cần có sự hỗ trợ từ nhiều phía, một mình đội tự thân thì chỉ đạt đến một trình độ nhất định nào đó thôi, không thể đi đến cùng được”, ông Dy thẳng thắn bày tỏ.

Và đúng như lời ông nói, do một số phục trang, phụ kiện phải làm thủ công nên còn khá thô sơ. Kinh nghiệm biểu diễn chưa nhiều nên việc vấp váp, vụng về trên sân khấu là điều không thể tránh khỏi. Muốn đạt đến một trình độ nghệ thuật, chuyên nghiệp dần trong biểu diễn thì đòi hỏi cần nhiều yếu tố hỗ trợ. “Làm sao để bảo tồn và phát triển điệu múa Tứ linh?”. Trả lời cho những băn khoăn đó của chúng tôi, ông Nguyễn Dương, Trưởng phòng Văn hóa-Thông tin huyện Lệ Thủy khẳng định: “Trước mắt, UBND huyện Lệ Thủy đã giao cho phòng Văn hóa- Thông tin đứng ra thành lập một CLB múa Tứ linh, tập hợp những người đam mê và yêu thích điệu múa này trên toàn huyện. Từ đó, nhân rộng mô hình, phổ biến rộng rãi ra các thôn, xã để làm sao điệu múa này không những không bị mai một mà còn phải trở thành một món ăn tinh thần không thể thiếu của nhân dân huyện nhà”.  

Lẽ đương nhiên, việc bảo tồn và phát huy một giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc như điệu múa Tứ linh Xuân Lai không chỉ là việc của riêng một cá nhân, một dòng họ tâm huyết, hay chỉ là việc của một thôn, bản đơn lẻ có đủ nguồn lực, mà đó là đứa con chung cần có sự chung tay chăm bẵm của các cấp, các ngành và toàn xã hội. Vẫn tin rằng thế hệ này nối tiếp thế hệ khác, nếu còn những người miệt mài “truyền lửa” thì sẽ không thiếu những người tận tâm “giữ lửa”.

Diệu Hương