(QBĐT) - ... Chiến tranh ngày càng ác liệt. Yêu cầu chi viện chiến trường ngày càng cao. Phà Long Đại được giao cho Đoàn 500 Tổng cục Hậu cần tiền phương. Đơn vị công binh C 16 trực thuộc Binh trạm 16, Đoàn 500 đã bám trụ ngày đêm và đã lập công xuất sắc, bảo đảm thông xe thông bến kịp thời chi viện cho chiến trường miền Nam. Vinh dự lớn lao là ngày 18 tháng 6 năm 1969, C16 công binh phà Long Đại được Chủ tịch Hồ Chí Minh ký quyết định phong tặng danh hiệu Đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang nhân dân.

Khu tưởng niệm các Anh hùng Liệt sĩ đường Trường Sơn-Phà Long Đại.

Phà Long Đại ở địa bàn thôn Long Đại, xã Hiền Ninh (bờ Bắc), thôn Xuân Dục xã Xuân Ninh (bờ Nam), huyện Quảng Ninh; nay ở vị trí Km 1004 + 810 trên đường Hồ Chí Minh đông Trường Sơn thời kỳ công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

 

Nhìn nhịp cầu đường sắt Thống Nhất bắc qua sông Long Đại với chiều dài 178m (dài nhất Đông Nam Á những năm 70 của thế kỷ XX) và cầu Long Đại đông Trường Sơn chạy song hành với nhau như rồng lớn vượt sông, những người trải qua một thời đạn bom nơi đây và đồng bào huyện Quảng Ninh không khỏi bồi hồi nhớ lại những năm tháng chống Mỹ, cứu nước đã hằn sâu dấu tích.

 

Trước năm 1965, phà Long Đại nằm trên tuyến đường quốc lộ 15A, do Ty Giao thông vận tải tỉnh Quảng Bình quản lý. Năm 1965, đế quốc Mỹ leo thang đánh phá miền Bắc. Phà Quán Hàu trên quốc lộ 1, phà Long Đại trên quốc lộ 15A đều thuộc địa bàn huyện Quảng Ninh thành trọng điểm đánh phá ác liệt của máy bay Mỹ. Hai bến phà trên được bàn giao cho Tỉnh Đội Quảng Bình để phục vụ giao thông vận tải thời chiến.

 

Chiến tranh ngày càng ác liệt. Yêu cầu chi viện chiến trường ngày càng cao. Phà Long Đại được giao cho Đoàn 500 Tổng cục Hậu cần tiền phương. Đơn vị công binh C 16 trực thuộc Binh trạm 16, Đoàn 500 đã bám trụ ngày đêm và đã lập công xuất sắc, bảo đảm thông xe thông bến kịp thời chi viện cho chiến trường miền Nam. Vinh dự lớn lao là ngày 18 tháng 6 năm 1969, C16 công binh phà Long Đại được Chủ tịch Hồ Chí Minh ký quyết định phong tặng danh hiệu Đơn vị Anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân.

 

Đơn vị C16 công binh Phà Long Đại tiếp tục bám trụ phà và cầu phao thông xe thông bến trong suốt thời kỳ chiến tranh cho đến khi thông cầu đường sắt Long Đại trên tuyến đường sắt Thống Nhất. Hàng chục cán bộ chiến sĩ C16 dũng cảm hy sinh, và bị thương trong lúc làm nhiệm vụ; có những nhiệm vụ phải tổ chức lễ truy điệu trước lúc lên ca nô. Nhiều chiến công, sự tích, con người trong đơn vị được nhiều báo chí nêu gương để học tập. Vì thế C16 được tặng thưởng nhiều huân chương Quân công và chiến công cho tập thể và cá nhân.

 

Để thông phà, thông tuyến cả dưới sông và trên bộ hai bên trọng điểm, nhiều đơn vị  với nhiều thứ quân của binh chủng hợp thành ở trọng điểm phà Long Đại đã quả cảm chiến đấu và phục vụ chiến đấu với khẩu hiệu “Tất cả vì tiền tuyến! Tất cả vì miền Nam ruột thịt!” và “Mỗi chuyến phà thông là một chiến công góp phần giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước!”

 

Cả hai bờ Long Đại là hệ thống trận địa phòng không với lưới lửa tầm cao, tầm trung, tầm thấp của bộ đội chủ lực và dân quân du kích trực chiến ngày đêm đánh trả máy bay địch, bảo vệ bến phà, một trọng điểm huyết mạch giao thông trên đường chiến lược 15A, thuộc hệ thống đường Trường Sơn - Hồ Chí Minh. Trung đội nữ 12ly7 trực chiến của xã Xuân Ninh đã lập công bắn rơi máy bay Mỹ ở bờ nam phà, được Bác Hồ tặng huy hiệu của Người.

 

Phía Bắc, có bến phà 1 gần cầu đường sắt; bến phà 2 xuôi xuống 100m cách một quả đồi thấp, trên dấu tích bến phà thời Pháp thuộc.

 

Tại bến phà 2, đã  ghi dấu tích sự hy sinh oanh liệt của 16  liệt sỹ C130 Thanh niên xung phong quê ở huyện Kiến Xương, tỉnh Thái Bình. Các anh chị tuổi 17 đôi mươi, rời quê hương xung phong vào mở đường 18 thuộc hệ thống đường Trường Sơn - Hồ Chí Minh từ tháng 4-1971, phục vụ chiến dịch Nam-Lào. Tháng 7-1972, địch đánh phá ác liệt tại bến phà Long Đại và đường 15A. Đơn vị thanh niên xung phong huyện Thanh Chương, tỉnh Nghệ An bị giặc Mỹ ném bom rải thảm vào đội hình làm cho đơn vị bị thương vong nặng nề phải chuyển về tuyến sau củng cố lực lượng. Đơn vị C130 được điều động ra đóng quân và thường trực ứng cứu tại đây cùng bộ đội, công binh kịp thời thông xe thông tuyến.

 

Ngày 19-9-1972, đơn vị C130 làm nhiệm vụ ứng cứu tại bến phà 2 bờ Bắc Long Đại, để thông xe. Máy bay Mỹ đến đánh trúng hầm trú ẩn của các anh chị  ở cạnh bến. 15 anh chị (7 nữ, 8 nam) đã hy sinh. Ngày 23-9-1972, một đồng chí trong đơn vị hy sinh tại bến. Nhân dân thôn Long Đại vẫn nhớ rõ tên của từng người đã hy sinh.  

Cầu Long Đại hôm nay. Ảnh: P.V

Hướng tới kỷ niệm 50 năm đường Trường Sơn-Hồ Chí Minh, anh Nguyễn Văn Du quê ở xóm 3, Long Đại với tấm lòng tri ân các liệt sỹ đã dày công tìm hiểu, liên lạc với Ban liên lạc cựu TNXP C130 ở Kiến Xương, Thái Bình. Ban liên lạc đã gửi vào cho anh thư cảm ơn và danh sách 16 liệt sỹ có đầy đủ tên họ quê quán. Giờ đây, 11 anh chị đã được thân nhân đưa hài cốt về quê; còn 5 anh chị chưa xác định được danh tính trên bia mộ đang yên nghỉ ở nghĩa trang Xuân-Hiền. Anh Nguyễn Văn Du (khi chưa qua đời) đã tâm sự:

 

“Khi các cô chú về trú ở trong xóm để ứng cứu đường và bến phà, tôi còn nhỏ. Có 2 cô ở trong nhà tôi đều hy sinh. Với tấm lòng tri ân tôi tìm cách liên lạc với các cô chú trong đơn vị hiện còn sống để tìm đúng tên họ và quê quán của các cô chú đã ngã xuống trên mảnh đất quê hương Long Đại tại bến phà. Tôi mong ước được trên quan tâm xây dựng tại di tích nơi các cô chú hy sinh để mọi người đến thắp hương, tri ân các liệt sỹ".

 

Phà Long Đại là di tích cấp quốc gia được Bộ Văn hóa Thông tin quyết định công nhận từ năm 1986.  Chiến công được các đơn vị lập nên và sự hy sinh của hàng trăm chiến sĩ của các đơn vị trong binh chủng hợp thành để thông xe thông tuyến tại trọng điểm này xứng đáng được tạc tượng đài chiến thắng! Nơi ấy cần được lập đền thờ để hương khói cho các anh chị và các liệt sỹ đã ngã xuống tại bến phà Long Đại anh hùng.

 

Với tấm lòng tri ân “Nghĩa tình Trường Sơn”, Báo Sài Gòn Giải phóng và các nhà tài trợ đã ủng hộ quỹ. Tỉnh Đoàn được giao chủ dự án xây dựng hạng mục công trình đền thờ các liệt sỹ, tháp báo ân, tháp chuông và bia ghi công trong cụm gần 20 hạng mục trên diện tích 12ha hai bên bến phà Long Đại.

 

Cùng với nhiệm vụ trên, Tỉnh Đoàn đã chủ động vận động tài trợ và chủ trì xây dựng Nhà bia tưởng niệm 16 TNXP hy sinh tại bến phà Long Đại. Lễ tổ chức khánh thành Công trình Nhà bia vào ngày 21-12-2012, nhân dịp chào mừng kỷ niệm Ngày thành lập Quân đội nhân dân Việt Nam, Ngày hội Quốc phòng toàn dân và “Kỷ niệm 40 năm chiến thắng Hà Nội-Điện Biên Phủ trên không”.