Ngày 5-4, tại Hà Nội, Ủy ban Tư pháp của Quốc hội tổ chức phiên họp toàn thể để thẩm tra dự án Luật Đặc xá (sửa đổi).

Tại phiên họp, các thành viên của Ủy ban nhất trí việc sửa đổi, bổ sung Luật Đặc xá năm 2007 là cần thiết để bảo đảm phù hợp với Hiến pháp năm 2013, với quy định của các đạo luật liên quan đến tư pháp hình sự mới được Quốc hội thông qua và giải quyết những vướng mắc, khó khăn trong công tác xét đặc xá thời gian qua.

Đại biểu Quốc hội Mai Thị Phương Hoa, Ủy viên Thường trực Ủy ban Tư pháp của Quốc hội phát biểu tại phiên họp. (Ảnh: Dương Giang/TTXVN)

Cần thiết sửa đổi Luật Đặc xá

Đặc xá là sự khoan hồng đặc biệt của Nhà nước đối với người phạm tội bị kết án phạt tù có thời hạn, tù chung thân đã được giảm xuống tù có thời hạn, đồng thời khuyến khích họ ăn năn hối cải, tích cực học tập, lao động cải tạo để được hưởng sự khoan hồng của Nhà nước, trở thành người có ích cho xã hội.

Trong 10 năm thi hành Luật Đặc xá năm 2007, Chủ tịch nước đã 7 lần ban hành quyết định về đặc xá nhân các ngày lễ lớn, sự kiện trọng đại của đất nước, qua đó đã đặc xá cho 85.897 phạm nhân, 1.123 người đang được hoãn, tạm đình chỉ chấp hành án phạt tù.

Kết quả thực hiện công tác đặc xá những năm qua cho thấy đối tượng, điều kiện được đề nghị đặc xá theo quy định của Luật Đặc xá cơ bản phù hợp và có tính răn đe, giáo dục cao, thể hiện tính nghiêm minh của pháp luật. Công tác đặc xá được tiến hành theo quy trình xét duyệt thống nhất, khoa học, chặt chẽ, thể hiện sự công khai, dân chủ, minh bạch.

Kết quả của công tác đặc xá đã khẳng định hiệu quả, thành tựu đổi mới công tác thi hành án phạt tù, nhất là sự đổi mới trong công tác giáo dục cải tạo phạm nhân. Qua đặc xá đã khuyến khích phạm nhân học tập, rèn luyện, lao động, phấn đấu cải tạo tốt để được hưởng chính sách khoan hồng của Đảng và Nhà nước, sớm trở về đoàn tụ với gia đình và hòa nhập cộng đồng. Tỷ lệ người được đặc xá tái phạm rất thấp so với tổng số người được đặc xá.

Tuy nhiên, Luật Đặc xá được ban hành từ năm 2007, có hiệu lực từ năm 2008 nên một số nội dung của Luật Đặc xá không phù hợp với các văn bản quy phạm pháp luật khác được ban hành sau đó, như Hiến pháp năm 2013, Luật Thi hành án hình sự năm 2010, Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017), Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015 nên không bảo đảm tính đồng bộ của hệ thống pháp luật.

Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Luật cho biết nhóm nghiên cứu của Ủy ban Tư pháp tán thành với nhiều nội dung được nêu trong Tờ trình về các quan điểm chỉ đạo việc soạn thảo dự án Luật.

Tuy nhiên, Nhóm nghiên cứu cho rằng, việc xây dựng dự thảo Luật cần phải được thực hiện trên cơ sở tổng kết thực tiễn thi hành Luật Đặc xá hiện hành, khắc phục, giải quyết được những vướng mắc, khó khăn sau hơn 10 năm thi hành Luật. Đặc biệt là phải xác định cụ thể những nguyên tắc pháp lý cơ bản, trình tự, thủ tục, đối tượng, tiêu chuẩn, điều kiện đặc xá, thẩm quyền và trách nhiệm của cơ quan, tổ chức có liên quan trong công tác đặc xá...

Sửa luật để nâng cao ý nghĩa của đặc xá

Trên cơ sở tổng kết 10 năm thi hành Luật Đặc xá năm 2007, so sánh với điều kiện quy định tại Điều 66 của Bộ luật Hình sự năm 2015 về tha tù trước thời hạn có điều kiện, Điều 10 dự thảo Luật đã được sửa đổi, bổ sung điều kiện được đề nghị đặc xá như: phạm tội lần đầu, đã chấp hành án phạt tù được một thời gian do Chủ tịch nước quy định, nhưng ít nhất là một phần hai thời gian đối với trường hợp bị phạt tù có thời hạn; đã chấp hành án phạt tù ít nhất là 15 năm đối với trường hợp bị phạt tù chung thân.

Theo quy định tại điểm b khoản 1 Điều 10 Luật Đặc xá hiện hành, ít nhất 1/3 thời gian đối với hình phạt tù có thời hạn; ít nhất là 14 năm đối với hình phạt tù chung thân; đã chấp hành xong hình phạt bổ sung là phạt tiền, bồi thường thiệt hại, án phí hoặc nghĩa vụ dân sự khác...

Theo Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Nguyễn Văn Luật, về quy định liên quan đến điều kiện được đề nghị đặc xá có 2 loại ý kiến. Loại ý kiến thứ nhất tán thành với quy định tại Điều 10 của dự thảo Luật. Điều kiện được đề nghị đặc xá được quy định theo hướng chặt chẽ hơn, khắc phục được cơ bản tình trạng diện người được đặc xá tha tù trước thời hạn với số lượng lớn, đối tượng rộng nên chưa thể hiện đầy đủ ý nghĩa đặc ân của Nhà nước ta đối với người phạm tội.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Công Hồng, Phó Chủ nhiệm Ủy Ban Tư pháp của Quốc hội phát biểu tại phiên họp. (Ảnh: Dương Giang/TTXVN)

Bên cạnh đó, Điều 66 của Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định về tha tù trước thời hạn có điều kiện thể hiện tính nhân đạo của Nhà nước ta đối với người bị kết án đang chấp hành án phạt tù và tha tù trước thời hạn có điều kiện được Tòa án quyết định hàng năm. Để bảo đảm cho quy định tại Điều 66 của Bộ luật Hình sự phát huy tác dụng, thì việc quy định điều kiện được đề nghị đặc xá như Điều 10 của dự thảo Luật là phù hợp.

Loại ý kiến thứ 2 cho rằng kể từ ngày 1-1-2018, hàng năm, tòa án quyết định tha tù trước thời hạn cho người đang chấp hành án phạt tù có đủ điều kiện quy định tại Điều 66 của Bộ luật Hình sự. Do đó, số lượng người để được xem xét, đề nghị đặc xá sẽ không còn nhiều. Để bảo đảm đầy đủ ý nghĩa đặc ân của Nhà nước và quyết định của Chủ tịch nước thì điều kiện đề nghị đặc xá cho người bị kết án cần nhẹ hơn, thông thoáng hơn điều kiện tha tù trước thời hạn có điều kiện.

Phát biểu tại phiên họp, Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp của Quốc hội Lê Thị Nga nhấn mạnh điểm hạn chế lớn nhất trong thời gian qua là điều kiện về đặc xá có diện quy định rộng dẫn đến số lượng người được đặc xá mỗi đợt lớn, làm giảm đi ý nghĩa đặc ân của Nhà nước đối với người phạm tội trong trường hợp đặc biệt như đặc xá; ảnh hưởng đến tính nghiêm minh của các bản án mà các cấp Tòa án đã cân nhắc rất kỹ để đưa ra hình phạt, thời hạn tù. Do đó, Ban soạn thảo dự án Luật cần lưu ý những hạn chế trên để đưa ra phương hướng sửa đổi luật hợp lý.

Về thời điểm đặc xá, Khoản 1 Điều 5 Luật Đặc xá năm 2007 quy định 2 thời điểm Chủ tịch nước có thể ban hành Quyết định về đặc xá, đó là sự kiện trọng đại hoặc ngày lễ lớn của đất nước. Còn theo Dự thảo Luật Đặc xá sửa đổi, tại Khoản 1 Điều 5 quy định, chỉ còn 1 thời điểm Chủ tịch nước có thể ban hành Quyết định về đặc xá là "sự kiện trọng đại của đất nước."

Theo Trung tướng Nguyễn Ngọc Anh, Cục trưởng Cục Pháp chế và cải cách hành chính, tư pháp (Bộ Công an), về thời điểm đặc xá, Luật Đặc xá năm 2007 quy định 2 trường hợp Chủ tịch nước có thể ban hành quyết định đặc xá là sự kiện trọng đại, ngày lễ lớn của đất nước.

Tuy nhiên, Bộ luật Hình sự 2015 đã bổ sung quy định về tha tù trước thời hạn có điều kiện, do vậy dự thảo Luật Đặc xá sửa đổi thu hẹp đặc xá chỉ trong sự kiện trọng đại của đất nước, bỏ trường hợp ngày lễ lớn. Triển khai luật Hình sự hiện hành thì tha tù trước thời hạn có điều kiện sẽ được thực hiện thường xuyên hàng năm, nên quy định về thời điểm đặc xá thu hẹp và chặt chẽ hơn Luật Đặc xá năm 2007.

Ban soạn thảo dự án Luật sẽ tiếp tục nghiên cứu để có những quy định chi tiết, phân biệt rõ ràng giữa đặc xá và tha tù trước thời hạn có điều kiện.

Theo Xuân Tùng (TTXVN/Vietnam+)